W ostatnim czasie coraz silniej podkreśla się, że dobrze zorganizowany, tj. spójny i policentryczny system miejski jest istotnym czynnikiem zrównoważonego rozwoju regionu i kraju. Nie jest to wszakże pomysł nowy. W fundamentalnej teorii ośrodków centralnych uważa się, że zróżnicowany system składający się z ośrodków dużych, średnich i małych, połączonych ze sobą dobrze zorganizowaną siecią transportową, jest optymalnym rozwiązaniem z punktu widzenia rozwoju regionalnego.
 

Jakie są zalety zróżnicowania i policentryczności? 

System tego rodzaju stwarza możliwości wykorzystania geograficznych, historycznych i kulturowych cech każdego z miast wchodzących w skład tej sieci, dostarcza szerokiego i zdywersyfikowanego zbioru możliwych lokalizacji dla podmiotów gospodarczych i mieszkańców, unikając przy tym hiperkoncentracji w kilku wielkich miastach, gdzie korzyści skali są łatwo wymywane przez wysokie koszty społeczne i środowiskowe związane ze zbyt dużym rozmiarem pojedynczych aglomeracji.  

W istocie, region monocentryczny wiąże się z ogromną liczbą przepływów skierowanych do centrum, powodując wyższe koszty ekonomiczne i społeczne, podczas gdy region policentryczny sprzyja bardziej zrównoważonej mobilności czynników pracy i produkcji, co przekłada się na mniejszy dystans między miejscami zamieszkania i pracy. Z punktu widzenia sprawiedliwości terytorialnej istotny jest możliwie jak najbardziej równomierny rozkład miast różnych szczebli hierarchii osadniczej w przestrzeni kraju, gdyż determinuje on wówczas – wraz ze sprawnym transportem publicznym – zadowalającą dostępność przestrzenną, a tym samym dostęp do dóbr podstawowych (primary goods). 

Dla skutecznego wdrażania polityk miejskich istotne jest wskazanie, jaką rolę pełnią poszczególne miasta w Polsce ze względu na swoją pozycję w sieci hierarchicznej miast, a w szczególności, które z nich pełnią lub predysponowane są do pełnienia roli ośrodków wzrostu. Aby poznać tę rolę, w pierwszej kolejności należy określić węzłowość (tzn. absolutne znaczenie miast w sieci miejskiej) oraz centralność miast, tj. nagromadzenie w nich funkcji, które miasto realizuje na rzecz swojego zaplecza.

Hierarchia polskich miast 

Na podstawie wartości ogólnego wskaźnika rangi wyróżniono 7 szczebli hierarchii miast
w Polsce. Szczebel najwyższy (I rząd) zajmuje Warszawa jako metropolia stołeczna. Wyraźnie góruje ona nad pozostałymi największymi ośrodkami. Siedem miast zaklasyfikowano jako metropolie ponadregionalne: Kraków, Wrocław, Poznań, Łódź, Gdańsk, Katowice i Szczecin. 

Miasta, które cechują się samodzielnością w sieci osadniczej, wysoką rangą w zakresie pełnionych funkcji centralnych oraz nadwyżką usług centralnych o charakterze rynkowym są szczególnie predysponowane do odgrywania roli ośrodków wzrostu. Miasta o dominujących funkcjach przemysłowych oraz mieszkaniowych cechują się niedoborem funkcji centralnych w stosunku do liczby ich ludności. 

Nadwyżką działalności rynkowych charakteryzuje się wiele średnich i małych miast położonych w obszarach funkcjonalnych większych ośrodków metropolitalnych. Wiąże się to z tzw.
fenomenem wielkości zapożyczonej (borrowing size) – przedsiębiorstwa usługowe zlokalizowane w tych miastach mogą korzystać z rynku wielkiego miasta położonego w bezpośrednim
sąsiedztwie. 

Polecamy opracowanie „Pozycja miast jako ośrodków centralnych” jako omówienie hierarchii miast Polski, ale także pogłębioną analizę rangi miast w zakresie funkcji rynkowych, za podstawę przyjmującą autorskie wskaźniki nadwyżek rynkowych funkcji centralnych i przewagi funkcji rynkowych nad nierynkowymi.