[ezcol_4fifth]W 2018 roku na polskich drogach doszło do ponad 31 tys. wypadków. Zginęło 2 838 osób, a 37 tys. zostało rannych. Ofiarami często są osoby, które były w przestrzeni, gdzie powinni być bezpieczni – na chodnikach czy pasach. Kilka lat temu władze Jaworzna postanowiły skończyć tragediami na drogach. Dzięki zmianom co roku kilkanaście osób unika wypadku – żyje i nie doznaje obrażeń z tego tytułu.

Jaworzno jest miastem na prawach powiatu liczącym 92 tys. mieszkańców, co sytuuje je wśród ośrodków średniej wielkości. Miasto charakteryzuje się nietypowym układem urbanistycznym – powstało bowiem z kilkunastu dawnych miasteczek i wsi, które nie tworzą spójnego miejskiego organizmu i są wyraźnie oddzielone od obszaru śródmieścia Jaworzna. W połączeniu pagórkowatym ukształtowaniem terenu czynniki te mogą sprzyjać rozwojowi komunikacji samochodowej. Tymczasem władze Jaworzna postanowiły podążać w zupełnie innym kierunku.

Strategia nie tylko na papierze

Studium transportowe z roku 2003 wytyczyło kierunek rozwoju transportu w mieście, w tym formułę realizacji inwestycji drogowych, poprawiających bezpieczeństwo i płynność ruchu. Wiele podobnych dokumentów nie jest wykorzystywana w praktyce przez polskie samorządy. W Jaworznie postanowiono jednak wdrożyć przyjęte w dokumencie założenia. Po czasie zauważono, że w miejscach, gdzie inwestycje zostały zrealizowane zgodnie ze założeniami studium liczba wypadków spadła.

W 2011 roku we współpracy z ekspertami ustalono koniecznie działania, aby dalej ograniczać liczbę wypadków. Wizja Zero, czyli dążenie do całkowitego wyeliminowania śmiertelnych wypadków z udziałem pieszych, została w 2014 roku elementem programu wyborczego urzędującego od 2002 roku prezydenta Pawła Silberta. Idea Wizji Zero została po raz pierwszy wprowadzona pod koniec lat 90. w Szwecji. Podstawą dla podjętych działań było stwierdzenie, że utrata życia nie jest akceptowalną ceną za skrócenie czasu podróży autem – człowiek nie jest doskonały: popełnia błędy, bywa zmęczony czy rozkojarzony, a infrastruktura drogowa może sprzyjać (ale i ograniczać) liczbę wypadków.

Dobra praktyka

Wizja Zero była realizowana w dwóch etapach i w oparciu o dwa, przeprowadzane równolegle typy działań, tj. przebudowę układu drogowego oraz poprawę atrakcyjności transportu publicznego. Jako pierwsze do przebudowy zostały wskazywane ulice, które nie tyle były w złym stanie technicznym, ale były najbardziej niebezpieczne. W pierwszych latach stopniowo kameralizowano ruch na drogach, ograniczano podróże samochodowe w obrębie strefy centralnej miasta. Wprowadzane zmiany zniechęcały do nieprzepisowej jazdy za sprawą rozwiązań fizycznych (np. ronda, całościowe lub odcinkowe zwężanie jezdni) oraz optycznych (linie, zmiana faktury jezdni, zieleń przyuliczna). Jednocześnie utworzono ciągi alternatywne pozwalające szybko się przemieścić (obwodnica północna i śródmiejska). Dzięki tym działaniom podróże w obrębie miasta zaczęły być szybsze przy jednoczesnej poprawie bezpieczeństwa zmotoryzowanych i pieszych.

Ponadto w centrum Jaworzna, uwolnionym od wzmożonego ruchu samochodowego, rozpoczęto uatrakcyjnianie przestrzeni publicznych – przybywało zieleni ulicznej i ławek. Liczba miejsc parkingowych była zmniejszana powoli, ale systematycznie, tak aby mieszkańcy mieli czas na zmianę swoich przyzwyczajeń transportowych. W pierwszej kolejności ucywilizowano zasady parkowania w mieście – pozwolono parkować tylko w miejscach wyznaczonych i zgodnymi z przepisami. Następnie zaczęto ograniczać parkowanie na chodnikach w Śródmieściu. W konsekwencji tych zmian, w przeciągu 10 lat zmniejszono liczbę miejsc parkingowych o około 20%. Jednocześnie Miasto buduje parking podziemny w centrum, co ma na celu ograniczenie liczby samochodów widocznych w przestrzeni publicznej.

Wraz z przebudową układu drogowego zrealizowano wiele inwestycji rowerowych, które uzupełnia pierwsza w Polsce autostrada rowerowa. Dzięki poprowadzeniu jej w śladzie dawnych torów kolejowych umożliwiono rowerzystom podróż po płaskim terenie, co ze względu na pagórkowate ukształtowanie terenu w Jaworznie jest dużym udogodnieniem dla cyklistów.

Inwestycje drogowe były realizowane przede wszystkim ze środków samorządowych oraz rezerw subwencji ogólnej budżetu państwa. Środki unijne oraz wsparcie w ramach Narodowego Programu Przebudowy Dróg Lokalnych nie odegrało istotnej roli w realizacji planów. Pierwsze projekty były świadomie realizowane bez konsultacji z mieszkańcami. Dopiero po ich wykonaniu zaczęto wprowadzać elementy partycypacji – pierwsze przebudowane ulice służyły jako przykład rozwiązań, które miały być kontynuowane. O ile taką taktykę w przypadku Jaworzna – pierwszego miasta w Polsce, dążącego do realizacji Wizji Zero można zrozumieć, to rekomenduje się rozmowy z mieszkańcami od samego początku.

Równolegle do inwestycji drogowych podejmowano działania uatrakcyjniające komunikację publiczną, m.in.  zwiększono częstotliwość kursowania autobusów i liczbę wozokilometrów, stopniowo zaczęto modernizować tabor. Obecnie 40% autobusów jest elektrycznych (celem jest 80%) i obsługują one XX% długości wszystkich linii. Jaworzno charakteryzuje się także dobrą pieszą dostępnością komunikacji publicznej. Miasto pokryte jest gęstą siecią przystanków, wskutek czego ponad 90% ludności mieści się w strefie 500 metrów dojścia do najbliższego przystanku. Obniżono również ceny biletów – w 2015 r. wprowadzono bilet całodniowy za 5 zł, a w 2018 bilet roczny za 180 zł (sic!).

Dla realizacji Wizji Zero przełomowy okazał się 2015 rok, kiedy Jaworzno otrzymało dofinansowanie z rezerw subwencji ogólnej budżetu państwa. Dzięki dodatkowym środkom, które musiały być wykorzystane w tym samym roku udało się zrealizować znacznie więcej inwestycji niż w poprzednich latach. O ile wcześniejsze przebudowy poprawiały odcinkowo bezpieczeństwo na drogach to intensyfikacja działań pozwoliła na lepsze powiązanie bezpiecznych ulic i stworzenie spójnego systemu służącego realizacji Wizji Zero.

Uratowani

Sukces Jaworzna nie byłby możliwy bez determinacji i systematyczności w realizacji Wizji Zero. Z perspektywy czasu strategia stopniowych zmian, po których następuje rok kulminacji inwestycji okazała się słuszna. Przez pierwsze lata mieszkańcy mogli się przyzwyczajać do wprowadzanych zmian i zgłaszać ewentualne uwagi. Z kolei odłożona w czasie intensyfikacja działań pozwoliła na stworzenie spójnego systemu bezpiecznych dróg w Jaworznie w momencie, gdy mieszkańcy byli już dobrze zapoznani z ideą bezpiecznych dróg. Lokalne władze przekonują, że polskie przepisy nie utrudniają realizacji inwestycji zgodnych z ideą Wizji Zero. Jaworzno ściśle opierało się na rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne – nie proszono o żadne odstępstwa.

Ważna była również komplementarność działań. Ograniczenia dotyczące samochodów były wprowadzane równolegle wraz z procesem uatrakcyjnienia i poprawy funkcjonowania komunikacji publicznej. Władze miasta planują kontynuować obrany kierunek, m.in. zwiększając liczbę autobusów elektrycznych. Oprócz tego Jaworzno zamierza w najbliższych latach wprowadzić do ruchu ulicznego autobusy autonomiczne. W tym celu podpisano z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz Ministerstwem Infrastruktury list intencyjny o współpracy, w ramach którego w mieście powstanie specjalna strefa do testów jazdy prototypów autonomicznych pojazdów transportu publicznego.

Działania, jakie w ostatnich latach były podejmowane należy ocenić jako odważne tym bardziej, że Jaworzno ma bardzo niską gęstość zaludnienia (604 os/km²; śr. dla m. powiatowych – 1677 os/km²), co może sprzyjać wybieraniu samochodu jako środka transportu. Realizacja Wizji Zero pozwoliła, przy rosnącej liczbie samochodów, istotnie ograniczyć liczbę wypadków drogowych. Dzięki zmianom co roku kilkanaście osób unika wypadku – żyje i nie doznaje obrażeń z tego tytułu.

Polityka Jaworzna w zakresie mobilności i bezpieczeństwa została doceniona przez mieszkańców. Świadczy o tym m.in. wynik wyborów samorządowych w 2014 i 2018 roku, w których kandydat na prezydenta oficjalnie realizujący Wizję Zero wygrał wybory istotną przewagą głosów. Należy zauważyć, że Jaworzno nie zdecydowało się na dodatkowe szkolenia dla urzędników. Kierunek i tempo zmian uzyskano przede wszystkim dzięki determinacji przełożonych. Może dlatego choć rozwiązania przyjęte w Jaworznie ocenia się w większości jako wzorcowe to nie udało się uniknąć błędów, np. nieodpowiedniej geometrii niektórych rond, które umożliwiają na szybką jazdę.

---

Tekst pochodzi z Raportu o stanie polskich miast: Transport i mobilność miejska (link).[/ezcol_4fifth] [ezcol_1fifth_end][/ezcol_1fifth_end]