Depopulacja większości miast w Polsce jest faktem, szereg z nich podlega kurczeniu się w sferze społecznej, ekonomicznej i przestrzennej. Szereg badań i projektów naukowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, dostarczył cennych danych na temat aktualnych problemów miast. Największym wyzwaniem jest obecnie przełożenie wyników tych badań na konkretne rozwiązania, polityki miejskie i interwencje.

Trylogia o kurczeniu się polskich miast Instytutu Rozwoju Miast i Regionów dostarcza wiedzy o trajektoriach, przyczynach i następstwach tego procesu. Jest wynikiem długoletnich badań Instytutu na temat rewitalizacji i samego fenomenu kurczenia się miast – w tym ostatniego projektu badawczego NewUrbPact. Podsumowaniem trylogii jest otwarta koncepcja modelowego zmniejszania miasta, dopasowania struktury przestrzenno-funkcjonalnej do aktualnej sytuacji demograficznej – Plan ogólny miasta kurczącego się -„Festung miasto”.

Jakie tytuły wchodzą w skład trylogii?

W skład trylogii „Kurczenie się miast w Polsce” wchodzi monografia Bartłomieja Sroki „Dychotomia procesu urbanizacji, czyli rozlewanie miast kurczących się w kontekście systemu planowania przestrzennego”. Autor zadaje pytanie: czy urbanizacja w nowym tysiącleciu odróżnia się od linearnego procesu wzrostu towarzyszącego nam od doby rewolucji przemysłowej? Depopulacja, „erozja miejskości” i rozlewanie się miast są głównymi wątkami przez niego podjętymi. Poszukuje on genezy erozji systemu planowania w Polsce, jego dualizmu, który umożliwił rozlewanie się zabudowy oraz jednoczesne, wielowymiarowe kurczenie się miast. Próbuje określić, jaka jest obecna funkcja planowania przestrzennego miast w warunkach ich powszechnego kurczenia się.

Refleksja nad tym, czy istnieje „miasto po mieście” jest tematem książki Mikołaja Gomółki „Postmiasto: strategie dla wyludniających się miast na przykładzie Bytomia”. Jest to drobiazgowa diagnoza procesów kształtujących przestrzeń depopulującego się Bytomia. Prowadzi ona do „strategii” zarządzania zjawiskiem kurczenia się w ujęciu przestrzennym. Autor wykorzystuje potencjał kształtowania nowego krajobrazu, sukcesji natury na gruzach wyburzonych miast. „Kurczenie się (shrinkage) starych miast przemysłowych i przeciwdziałanie jego negatywnym skutkom”, autorstwa Emilii Jaroszewskiej to wnikliwa analiza upadku miast przemysłowych na przykładzie Wałbrzycha. Autorka mierzy się z problemem determinizmu ścieżki rozwojowej. Rzutuje on często na aktualne problemy szeregu miast, a zwłaszcza tych, w których bazę ekonomiczną stanowił przemysł tradycyjny. Jest to perspektywa procesu kurczenia się miasta wywołanego „szokiem” transformacji systemowej, jej wymiaru ekonomicznego kwestionującego ich dotychczasowy rozwój.

Zachęcamy do lektury!

Poniżej można zapoznać się ze streszczeniem poszczególnych publikacji.

Poster dostępny jest w naszej czytelni (dostęp online).

„Kurczenie się (shrinkage) starych miast przemysłowych i przeciwdziałanie jego negatywnym skutkom”

Obserwowane współcześnie negatywne konsekwencje procesu kurczenia się miast sprawiają, że stanowi on jedno z najbardziej istotnych wyzwań dla przyszłego rozwoju wielu miast. W szczególności starych miast przemysłowych. Potrzebne jest zatem formułowanie nowych scenariuszy i programów rozwojowych uwzględniających proces kurczenia się miast. Część z nich wciąż tętni życiem i jest atrakcyjnych dla ich mieszkańców. Przemysł, który przez dziesięciolecia był siłą napędową gospodarki i wzrostu ludnościowego wielu miast, stał się w późniejszym czasie źródłem ich problemów.

Kryzys działalności tworzących bazę ekonomiczną starych miast przemysłowych spowodował długotrwałe i niekorzystne zmiany w wielu aspektach. Ich konsekwencją jest obserwowany współcześnie proces kurczenia się starych miast przemysłowych, zarówno w wymiarze demograficznym, gospodarczym, społecznym, jak i przestrzennym.

W oparciu o szereg teorii ekonomicznych, takich jak teoria zależności od ścieżki, bazy ekonomicznej czy koncepcji kumulatywnej przyczynowości G. Myrdala, autorka tłumaczy kryzys miast poprzemysłowych. Dokonując wnikliwej analizy studium przypadku, jakim jest Wałbrzych.

„Postmiasto: strategie dla wyludniających się miast na przykładzie Bytomia”

Postmiasto to zapis rozważań nad problematyką kurczących się miast, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Autor analizuje historię występowania procesu poczynając od starożytności. Następnie wprowadzona zostaje klasyfikacja przyczyn wyludniania. W drugiej części książki zostaje zaproponowany proces naprawczy dla jednego z najszybciej wyludniającego się miasta w Polsce – Bytomia.

M. Gomółka zaproponował rozwiązania dalekie od naiwnej wiary w to, że proces odpływu mieszkańców da się z dnia na dzień odwrócić. Autor proponuje wrażliwe, ale i odważne działania, które mają na celu przygotowanie miasta na dalsze zmiany demograficzne i ekonomiczne. Zaprezentowane rozwiązania operują w różnych skalach (krajobrazowej, urbanistycznej, architektonicznej) i mają na celu odpowiedzieć na pytanie, czym będzie Postmiasto – „miasto po mieście”.

„Dychotomia procesu urbanizacji, czyli rozlewanie miast kurczących się w kontekście systemu planowania przestrzennego”

Tisdale twierdzi, że „jest wiele cywilizacji, ale tylko jedna urbanizacja”. Urbanizacja nie jest jednak procesem jednorodnym, ponieważ wzrost i upadek są jej naturalnymi determinantami. Czy urbanizacja w nowym tysiącleciu odróżnia się od linearnego procesu wzrostu towarzyszącego nam od doby rewolucji przemysłowej? T. Rieniets uważa, że XXI w. to „era przemiany demograficznej”, kurczenia się miast, która osadzona jest w szerszym procesie rozwoju. Depopulacja, „erozja miejskości” i rozlewanie się miast są głównymi wątkami podjętymi przez autora. Stawia on pytanie o kierunki rozwoju systemu planowania przestrzennego w warunkach wielowymiarowego kurczenia się miast. Odnosi się przy tym do dokumentów doktrynalnych, takich jak Karta Ateńska, Karta z Machu Picchu czy Karta Nowej Urbanistyki.

Odpowiedzi w formie rekomendacji poprzedza studium zjawiska kurczenia się miast w Polsce, poznanie uwarunkowań, skali i przebiegu tego fenomenu. Próba badawcza obejmowała 853 ośrodki posiadające prawa miejskie w okresie 1995–2018. Autorka opracowała typologię miast kurczących się na podstawie analizy wielowskaźnikowej, która obrazuje przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne. Została ona uzupełniona o bilanse zmiany powierzchni terenów mieszkaniowych w latach 1990–2018. Pozwoliło to na analizę trajektorii aspektu przestrzennego kurczenia się miast w skali tych ośrodków oraz ich regionu funkcjonalnego.

Wiele oblicz kurczenia się miast

Na podstawie przeprowadzonych badań można wskazać 159 miast kurczących się w Polsce. Spośród nich 21 doświadczyło kurczenia się w wymiarze przestrzennym wraz ze swoim obszarem funkcjonalnym. Kurczenie pozorne, czyli osadzone w warunkach rozlewania się ośrodka centralnego (shrinkage sprawl, por. urban sprawl) na jego obszar funkcjonalny, zaznacza się w 13 miastach kurczących się. Pokazuje to niejednorodność upadku miasta. Kurczenie się miasta może być bowiem osadzone w szerszym kontekście wzrostu regionu lub obejmować cały obszar funkcjonalny.

Rozkład przestrzenny miast kurczących się w Polsce tworzy zarys granic historycznych okręgów przemysłowych. Kurczenie się miast dotknęło w szczególności tych ośrodków, które w wyniku transformacji systemowej stały się jednocześnie miastami „poprzemysłowymi” i „postsocjalistycznymi”. Proces rozlewania miast kurczących się (shrinkage sprawl) z jednej strony wynikał z „paradygmatu wzrostu”, z drugiej natomiast był wynikiem transformacji systemu planowania przestrzennego.

System doby gospodarki centralnie planowanej został poddany deregulacji i liberalizacji, jego nadrzędną wartością jest obecnie własność prywatna. W szerszym ujęciu przez kurczenie się miast można rozumieć proces dekoncentracji, rozwoju przestrzennego oraz wpływu na system planowania przestrzennego czy samego procesu urbanizacji. Ujęcie to wskazuje na przemiany sieci osadniczej w warunkach powszechnego ubytku liczby ludności, która obejmuje rozlewanie się zabudowy poza miasto i utratę części funkcji przez ośrodki centralne.

Aktualnym staje się pytanie, jaka jest obecnie funkcja planowania przestrzennego miast w warunkach ich powszechnego kurczenia się? Czy miasto kurczące się może być „restrukturyzowane” oddolnie?

—

ISBN 978-83-65105-31-8 ISBN 978-83-65105-35-6 ISBN 978-83-65105-79-0

Cena książki: 49,01 zł brutto

—

Obserwuj nas na Facebooku, Twitterze i oglądaj na YouTube

 

Zapraszamy do zapoznania się z naszymi innymi publikacjami, w tym raportem „Środowisko i adaptacja do zmian klimatu”.

Możliwość komentowania została wyłączona.