Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2022.17

Raport w punktach

• Charakter polityki inwestycyjnej jest wypadkową wizji rozwojowej miasta i jego możliwości
budżetowych, w tym dostępności zewnętrznych źródeł finansowania.
• Skala wydatków majątkowych inwestycyjnych, czyli ich przeciętna wysokość w przeliczeniu
na jednego mieszkańca, jak również ich udział w wydatkach budżetowych ogółem, nie wykazywały
na przestrzeni lat 2012–2020 jednoznacznego trendu wzrostowego, lecz odznaczały
się silnymi wahaniami, związanymi m.in. z cyklem wydatkowania Funduszy Europejskich
i układem kalendarza wyborczego.
• Średnioroczny poziom wydatków per capita w analizowanym okresie w badanej populacji
miast wynosił 775,7 zł, co stanowiło 15,2% ich wydatków budżetowych ogółem.
• Istotnym czynnikiem zróżnicowania skali wydatków inwestycyjnych i ich udziału w wydatkach
ogółem jest liczba mieszkańców miasta. W największych ośrodkach wartości wskaźników
były najwyższe, a w średnich i małych – znacznie niższe.
• Miasta makroregionu Polski Wschodniej odznaczają się relatywnie mocną pozycją pod względem
skali działalności inwestycyjnej, co można uznać za przejaw skuteczności mechanizmów
interwencji publicznej skierowanej na ten obszar, m.in. dedykowanych programów operacyjnych
w ramach Funduszy Europejskich.
• Miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze wyróżniają się z kolei negatywnie na tle
ogółu ośrodków miejskich pod względem wolumenu środków przeznaczanych na działalność
inwestycyjną, zatem w ich przypadku można mówić o niewystarczającej efektywności systemu
wspierania zróżnicowania poziomu rozwoju ze środków publicznych.
• Rozkład przestrzenny skali wydatków inwestycyjnych wykazuje tendencję do koncentracji wysokich
wartości wskaźnika w obszarach funkcjonalnych niektórych ośrodków wojewódzkich,
w szczególności Warszawy, Wrocławia, Poznania i Aglomeracji Trójmiejskiej, co jest skutkiem
procesów suburbanizacji oraz relokacji działalności gospodarczej, wymagających znaczącej
rozbudowy infrastruktury technicznej.
• Wyraźnie niższy od przeciętnego poziom wydatków inwestycyjnych zauważalny jest z kolei
na obszarach peryferyjnych niektórych województw, m.in. warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego
i północnej części wielkopolskiego, a także na pograniczu województw mazowieckiego
i świętokrzyskiego, co wiąże się z występowaniem wewnętrznych peryferii, czyli
obszarów o słabych powiązaniach z ośrodkami regionalnymi lub subregionalnymi.
• Rozkład statystyczny wartości wskaźnika wydatków majątkowych inwestycyjnych per capita
cechuje się silną asymetrią, z wyraźną przewagą (ponad ¾) miast plasujących się poniżej
średniej dla ogółu, z wyjątkiem ośrodków największych, gdzie proporcje są odwrotne.
• Wśród dużych miast największą skalą wydatków inwestycyjnych w latach 2012–2020 odznaczały
się Gliwice, Dąbrowa Górnicza i Rzeszów, w grupie miast średnich Świnoujście,
Sopot i Krosno, a w zbiorze małych ośrodków Wysokie Mazowieckie, Poddębice i Konstancin-
-Jeziorna.
• Największy udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem wśród dużych miast odnotowano
w Gliwicach, Dąbrowie Górniczej i Toruniu, w grupie miast średnich w Świnoujściu,
Biłgoraju i Krośnie, a w zbiorze małych ośrodków w Poddębicach, Wysokiem Mazowieckiem
i Koluszkach.
• Zarówno Warszawa, jak i Kraków należą do miast dużych o relatywnie najniższym udziale
wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem. Pokazuje to, że mimo posiadania
pokaźnych budżetów są one zmuszone przeznaczać ich znaczącą część na pokrycie
wydatków bieżących lub na inne cele.
• Ośrodki będące w regresie demograficznym (aż 30% badanych miast) wykazywały niską aktywność
inwestycyjną, której przyczyną była zmniejszająca się baza podatkowa.
• Poziom wydatków majątkowych inwestycyjnych per capita jest silnie pozytywnie skorelowany
z poziomem dochodów własnych per capita, co jednak nie wyklucza istotnej roli dotacji
inwestycyjnych w realizacji inwestycji komunalnych.
• Zdecydowana większość miast odznaczających się wysoką wartością wskaźnika samofinansowania
wykazywała niską aktywność inwestycyjną, co oznacza, że ich korzystna sytuacja
budżetowa nie była czynnikiem skłaniającym do intensyfikacji działalności inwestycyjnej.
• Analiza relacji pomiędzy skalą wydatków przeznaczanych na inwestycje a kosztami obsługi
zadłużenia per capita wskazuje na dominację miast o niskich wartościach obu wskaźników,
co można uznać za przejaw racjonalnego planowania polityki inwestycyjnej w celu uniknięcia
nadmiernego zadłużania się.
• Silna korelacja występuje pomiędzy aktywnością inwestycyjną a poziomem dochodów per capita
z tytułu finansowania i współfinansowania programów oraz projektów unijnych, co świadczy
o dominującym wpływie Funduszy Europejskich na możliwości inwestycyjne polskich miast.
• W strukturze wydatków inwestycyjnych wszystkich miast dominują nakłady na transport
i łączność oraz gospodarkę komunalną, co świadczy o zorientowaniu polityki inwestycyjnej
na rozwój „twardej” infrastruktury (łącznie blisko 60% ogółu wydatków inwestycyjnych).
Znacznie mniejsze znaczenie miały inwestycje z zakresu oświaty i wychowania, gospodarki
mieszkaniowej, kultury fizycznej oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego – udział
każdego z tych działów plasował się w przedziale od 5 do 10% całkowitej puli wydatków.
• Najmniej istotne były wydatki związane z administracją publiczną, polityką społeczną, ochroną
zdrowia i bezpieczeństwem publicznym, stanowiące w każdym przypadku między 1 a 2% ogółu
środków przeznaczanych na inwestycje, co świadczy o przywiązywaniu przez samorządy niewielkiej
wagi do rozwijania instytucji świadczących usługi społeczne inne niż edukacja i kultura.
• Poziom wydatków inwestycyjnych per capita niemal we wszystkich działach budżetowych
był najwyższy w dużych ośrodkach, a najsilniejsza dysproporcja występowała w przypadku
inwestycji w transport i łączność (ponad dwukrotnie wyższa skala niż w miastach średnich
i małych).
• Wyjątek w strukturze wydatków stanowią nakłady na przedsięwzięcia z zakresu gospodarki
komunalnej i ochrony środowiska, gdzie największą skalą per capita odznaczały się miasta
małe, co wynika z wyższych kosztów budowy infrastruktury w przeliczeniu na mieszkańca
oraz z braku wyspecjalizowanych w tym zakresie jednostek miejskich.

Literatura

Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, https://bdl.stat.gov.pl [data dostępu:
27.07.2022].
Grosse T.G., 2002, Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne,
1 (8), 25–48.
Ministerstwo Finansów, 2018, Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego
w latach 2015–2017, Warszawa.
Swianiewicz P., Łukomska J., 2020, Finanse samorządu terytorialnego w dobie pandemii, Fundacja
im. Stefana Batorego, Warszawa.
Swianiewicz P., Łukomska J., 2021, Liderzy inwestycji. Ranking wydatków inwestycyjnych samorządów
2018–2020, Wspólnota Nr 20.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2022 r. Nr 16, poz. 95).
Wyszkowska D., Wyszkowski A., 2021, Fundusze Unii Europejskiej a wydatki inwestycyjne