Budżet partycypacyjny, zwyczajowo określany w Polsce „obywatelskim”, to inicjatywa, która w ostatnich latach urosła do rangi głównego narzędzia w dyskusji o warunkach i możliwościach zwiększania udziału mieszkańców w decyzjach dotyczących ich miejsca zamieszkania. Przyjrzeliśmy się budżetowi obywatelskiemu w Dąbrowie Górniczej, który jest unikalnym przedsięwzięciem mającym na celu pogłębienie jakości dyskusji i uczestnictwa w budżecie obywatelskim.

W zależności od kraju i tym samym kontekstu lokalnego pojęcie budżetu partycypacyjnego może się odnosić do różnych rozwiązań, choć idea jest jedna. W polskiej literaturze jedną z definicji sformułował W. Kębłowski – jest to „[…] proces decyzyjny, w ramach którego mieszkańcy współtworzą budżet danego miasta, tym samym współdecydując o dystrybucji określonej puli środków publicznych” (2013a: 8). W sensie ustrojowym to zatem sposób racjonalizacji lokalnych wydatków publicznych i jako taki może być wpisany w doktryny oparte na nowym zarządzaniu lub współrządzeniu publicznym – New Public Management i Governance. Krótko mówiąc: „Rozpowszechnianie budżetu partycypacyjnego jest niczym innym jak formą aplikacji współzarządzania w zarządzaniu lokalnym”. Idzie o to, by przynajmniej o części wydatków budżetowych miasta/gminy pozwolić zdecydować obywatelom bezpośrednio. Budżet partycypacyjny to zatem taki budżet, w którego wykonywaniu „partycypują” – uczestniczą – mieszkańcy gminy.

Uproszczony schemat typowego budżetu partycypacyjnego w Polsce:
• Składanie wniosków – mieszkańcy (lub grupy mieszkańców) składają projekt wraz z szacunkowymi kosztami i uzasadnieniem potrzeby realizacji.
• Weryfikacja pod kątem przyjętych w urzędzie kryteriów.
• (Nie zawsze) prezentacja projektów na spotkaniach z autorami.
• Głosowanie na projekty zweryfikowane pozytywnie.
• Realizacja (najczęściej w roku następującym po roku, w którym zorganizowano procedurę)

Analizując poniżej przypadek budżetu obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej posłużyliśmy się modelem ewaluacji polityk publicznych zaproponowanym przez Centre for Public Impact. Określa on jakość działań władz (w tym przypadku: władz lokalnych Dąbrowy Górniczej) na rzecz mieszkańców. Można się im przyjrzeć przez pryzmat trzech elementów, z których każdy definiowany jest przez trzy kolejne podwartości:

• legitymizację (ang. legitimacy), na którą składają się: zaufanie publiczne (m.in. poparcie dla inicjatyw i zaufanie do instytucji), zaangażowanie interesariuszy i polityczne zaangażowanie decydentów (czyli poparcie polityków, także opozycyjnych);
• politykę publiczną (ang. policy), w skład której wchodzą: jasność celów, wykonalność i oparcie na źródłach (ang. evidence);
• działanie (ang. action), rozumiane jako połączenie mechanizmów zarządzania, ewaluacji oraz koordynację i zgodność (w kontekście działań inicjowanych przez różnych aktorów).

Inicjatywa

Jak wynika z naszych badań, największy „boom” na budżety obywatelskie przypada na lata 2015-2016 – to wówczas najwięcej ośrodków wdrożyło ten mechanizm po raz pierwszy. Dąbrowa Górnicza należy do miast, które zrobiły to wcześniej, bo prace nad uchwałą rozpoczęto niedługo po rozpisaniu pierwszego polskiego budżetu. I edycja tego procesu w Dąbrowie Górniczej przypada na rok 2014 i kiedy wiele polskich miast budżet organizowało po raz pierwszy, w Dąbrowie Górniczej toczyła się już dyskusja nad tym, jak go poprawić.

Ideą Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego od początku było wprowadzenie elementu dyskusji nad projektami, które mają zostać poddane pod głosowanie. W zdecydowanej większości miast regulaminy nie przewidywały momentu, w którym mieszkańcy mogą się spotkać i porozmawiać o swoich potrzebach. To uczyniło głosowanie jedynym środkiem do rozstrzygania o tym, co należy zrealizować na terenie gminy.

Raport ewaluacyjny przygotowany przez zewnętrzną instytucję i własna refleksja urzędników poskutkowały wypracowaniem nowego modelu DBP, który głosowanie na projekty zastępuje dyskusją. Wyróżnikiem nowej procedury jest zatem nacisk na deliberację – mieszkańcy między sobą ustalają priorytety i decydują o zadaniach do realizacji.

Porównanie dwóch modeli Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego (DBP)

[ezcol_1half]I edycja modelu pierwotnego (2013/2014)[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]I edycja DBP 2.0 (2017/2018)[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Uchwała XXIII/457/13 RM,
zał. Zasady i tryb przeprowadzania budżetu partycypacyjnego
(§ 1, pkt. 8)[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Uchwała XXIV/533/2017 RM,
zał. Zasady i tryb przeprowadzania budżetu partycypacyjnego 2018 (§ 1, pkt. 16)[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Akcja edukacyjna(2013/2014)[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Akcja edukacyjno-informacyjna[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half] – [/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Spotkanie animacyjne – diagnoza dzielnicy[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Zgłaszanie przez mieszkańców propozycji projektów[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Zgłaszanie pomysłów[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Weryfikacja i opiniowanie propozycji projektów przez Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end] – [/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Dyskusja na temat złożonych propozycji projektów w celu uzgodnienia listy projektów pod głosowanie (Dzielnicowe Forum Mieszkańców)[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Praca nad projektami – Dzielnicowe Fora Mieszkańców[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Głosowanie mieszkańców na projekty[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Głosowanie mieszkańców na projekty
(w przypadku określonym w § 6 ust. 6 lit. b)[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half]Ogłoszenie projektów do realizacji w 2014 r.[/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Ogłoszenie projektów do realizacji w 2018 r.[/ezcol_1half_end]

---

[ezcol_1half] – [/ezcol_1half] [ezcol_1half_end]Ewaluacja i kontrola[/ezcol_1half_end]

Źródło: opracowanie na podstawie uchwał Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej DBP 2.0. w świetle The Public Impact Fundamentals

---

---

Legitymizacja (legitimacy) –   dobra (3) 

---

1.  Zaangażowanie polityczne (ang. political commitment) –  dobre (3) 

Można powiedzieć, że założenia DBP „pracują” na rzecz innych działań miasta. Celem procesu jest „przybliżenie uczestnikom zagadnień związanych z rewitalizacją oraz narzędzi aktywizacji obywatelskiej, takich jak: konsultacje społeczne, działalność w organizacjach pozarządowych oraz procedury budżetu partycypacyjnego” (Zasady i tryb przeprowadzania budżetu partycypacyjnego 2018: § 3 pkt 3). Zdaniem naczelnika WOPiAO DBP 2.0. jest tylko jednym z „produktów” całej perspektywy proobywatelskiej i w prostej linii wynika z doświadczenia współpracy z organizacjami pozarządowymi (w tym powołania w mieście już w 2008 roku rady pożytku publicznego) oraz realizacji założeń przyjętego dokumentu strategicznego (Program rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2008–2013. PARTNERSTWO: WSPÓLNIE DLA MIASTA).

Protokoły posiedzeń komisji i obrad rady miejskiej nie ujawniają istnienia wobec tego mechanizmu aktywnej opozycji (Protokół z posiedzenia Komisji Prawno-Organizacyjnej w dn. 6.02.2017…: 5; Protokół nr XXIV/2017 z sesji Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 08 lutego 2017 roku…: 14), potwierdza to też nasz rozmówca z Urzędu. Trzeba jednak zaznaczyć, że o ile uchwała dla pierwszej edycji DBP 2.0 przeszła z dość słabym mandatem – 11 głosów za, 8 przeciw przy 5 wstrzymujących się (Protokół nr XXIV/2017 z sesji Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej…: 10), o tyle uchwała dla edycji drugiej modelu 2.0 (na 2019 r.) została przyjęta 14 głosami za, przeciw było 5 radnych, a 2 wstrzymało się od głosu (Protokół nr XXXVIII/2017 z sesji Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 28 marca 2018 roku…: 12). Urząd miejski stosuje ponadto inne mechanizmy mające na celu dodatkową aktywizację radnych, choć według przedstawiciela urzędu z okazji nie skorzystało ich zbyt wielu.

2. Zaangażowanie interesariuszy (stakeholder engagement) –  silne (4) 

Mieszkańcy zostali aktywnie włączeni w proces wypracowywania zasad – to oni weszli w skład zespołu ds. DBP 2.0. (ZESPÓŁ ds. wypracowania nowego modelu DBP powołany 2016). W rozmowie z pracownikiem urzędu dowiedzieliśmy się, że w czasie poprzednich spotkań dzielnicowych wyłoniła się grupa 600–700 aktywnych osób, które dla pozostałych mieszkańców stały się „rzecznikami” procesu. Wśród nich znaleźli się także mieszkańcy, którzy zaangażowali się w popularyzację wiedzy i informacji o spotkaniach metodą door-to-door. Trzeba jednak odróżnić działania urzędu na rzecz włączania od stopnia, w jakim z tego uprawnienia korzystają teraz mieszkańcy. Naczelnik w rozmowie z nami zauważył, że „Nagle w skali miasta nie decyduje 22 tysiące osób, jak w głosowaniu, tylko 600–700 zaangażowanych”. Na drugim wysłuchaniu publicznym zgłaszano, że przy odejściu od głosowania tylko niewielka grupa wie, co będzie działo się w dzielnicy. Głosowanie jest bardziej transparentne, a forma spotkań powoduje zmniejszenie się grupy osób, które mają głos. Frekwencja na niektórych spotkaniach oceniona została jako „tragiczna”, pomimo chodzenia od drzwi do drzwi (Karłowska 2018).

Z jednej strony tak „absorbujący” charakter procedury można uznać za czynnik zawężający krąg osób, które mogą wziąć udział w DBP 2.0. Z drugiej jednak, przedstawiciel urzędu sygnalizuje, że tworzy się pewna kultura partycypacji, w której mieszkańcy ufają „liderom”, uczestniczącym w spotkaniach i zabiegającym o pomysły i projekty.

3. Zaufanie publiczne (public confidence) –  dostateczne (2) 

W rozmowie z przedstawicielem dąbrowskiego urzędu usłyszeliśmy, że zaufanie mieszkańców do urzędu co prawda „jest i wzrasta, nawet jeśli nie jakoś znacznie”, ale o zaufaniu należy mówić przede wszystkim wśród mieszkańców, do siebie nawzajem: „ludzie też sobie nawzajem ufają i wiedzą, że jeżeli jest taki pan X, który się angażuje, to on pewnie wie, co robi, i pozwalają mu działać”. Ma to związek z tym, co wyżej powiedziano na temat grupy 600–700 mieszkańców, która aktywnie angażuje się i „zawiaduje” procesem. Nie ma podstaw, by sądzić, że zaufania do procedury DBP wśród mieszkańców nie ma, choć według słów przedstawiciela urzędu pojawiły się wątpliwości związane z nową formułą wyboru projektów i rolą animatorów w szacowaniu kwot.

Należy też dodać, że w świetle badań prowadzonych przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej  w relacjach między mieszkańcami przeważają dbałość o interes własny i nieufność, choć poziom bezpieczeństwa lepiej oceniają ci, którzy angażują się społecznie (Badania warunków życia i jakości usług publicznych. Wyniki badania społecznego Dąbrowa Górnicza 2018 2018). Wyniki potwierdzają obserwowany mechanizm – mieszkańcy „nieaktywni” ufają, że „delegacja” tych, którzy angażują się w proces DBP 2.0, zadba o potrzeby społeczności lokalnych. W świetle powściągliwej oceny naszego rozmówcy oraz wyników badań Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej nie możemy przyznać oceny wyższej niż dostateczna.

---

Polityka publiczna (policy) –  silna (4) 

---

1. Jasność celu (clear objectives) –  silna (4) 

Dąbrowski Budżet Partycypacyjny to od początku mechanizm o jasno określonym celu. Jak dowiadujemy się z rozmowy z przedstawicielem urzędu miasta, urzędnicy na podstawie uwag mieszkańców doszli do wniosku, że miasto za bardzo zwróciło się ku dużym inwestycjom, na czym ucierpiała drobna infrastruktura w dzielnicach. DBP od początku został pomyślany jako narzędzie, którym mieszkańcy wskażą urzędnikom najpilniejsze potrzeby. Z kolei celem wdrożenia modelu 2.0 było odejście od głosowania na rzecz „dogadania się”.

2. Oparcie na dowodach (evidence) –  silna (4) 

Wnioski z ewaluacji poprzednich edycji DBP (w modelu pierwotnym) były bezpośrednim punktem odniesienia dla warsztatów, na których mieszkańcy wypracowywali nowy model (DBP 2.0). Ponadto ewaluacje i badania jakości pracy urzędu były prowadzone przez podmioty zewnętrzne (Stokłuska b.d., Badania warunków życia i jakości usług publicznych. Wyniki badania społecznego Dąbrowa Górnicza 2018 2018). DBP 2.0 został więc w pewnym sensie przetestowany na drodze pierwotnego modelu, z tym że dopiero w nowej wersji urealnia się postulat deliberacji. Nie udało się go spełnić w ramach pierwotnego trybu, bo choć procedura przewidywała dyskusję, to w praktyce mieszkańcy „środek ciężkości” i tak przenosili na decyzję poprzez głosowanie. Zainicjowanie prac nad nowym modelem rozpoczęło się więc od evidence.

3. Wykonalność (feasibility) –  dobra (3) 

Podobnie jak w innych JST, środki na realizację zadań z BO są zabezpieczane w budżecie miasta. Obsługą budżetu partycypacyjnego zajmuje się Wydział Organizacji Pozarządowych i Aktywności Obywatelskiej, w którego siedzibie funkcjonuje kilka współpracujących zespołów i podmiotów. Wydział tworzy więc swoiste „zaplecze” i „klimat” (słowa naszego rozmówcy, przedstawiciela urzędu). Liderzy procesu, czyli animatorzy dzielnicowi, są osobami związanymi z sektorem pozarządowym – to też osoby, które można uznać za co najmniej znaczące dla społeczności i które wykorzystują doświadczenia zawodowe na potrzeby partycypacji. Zgodnie z uchwałą animatorzy nie mogą być mieszkańcami dzielnic, w których pracują (Zasady i tryb przeprowadzania budżetu partycypacyjnego 2018, paragraf 1, p. 7). Należy jednak wskazać, że procedura DBP 2.0 przez postawienie na dyskusję stała się też bardziej angażująca i czasochłonna. Okazuje się ponadto, że niemożliwe jest zrealizowanie wybranego zadania w ciągu jednego roku co czasami skutkuje żalem i pretensjami. Z jednej strony wykonalność dotyczy angażującego charakteru procedury, co wpływa na frekwencję, z drugiej zaś logika procesu inwestycyjnego (której też mieszkańcy powinni się zgodnie z założeniami urzędu uczyć) bywa poza kontrolą założonego harmonogramu.

---

Działanie (action) –  silne (4) 

---

1. Ewaluacja (measurement) –  silna (4) 

Uchwała przewiduje monitoring: wskaźniki ilościowe łączy się ze zbieraniem danych jakościowych – wywiadami z uczestnikami. Historia DBP pokazuje, że urząd wykazuje podejście elastyczne i stara się wprowadzać modyfikacje tam, gdzie są konieczne. To z ewaluacji wyrosła potrzeba stworzenia nowego modelu, na bieżąco dodaje się też nowe elementy, jak wspomniane spotkania animatorów z radnymi.

2. Zgodność (alignment) –  silna (4) 

Przedstawiciel urzędu mówi o zgodnej współpracy – jak wspomniano, inicjatywę zgodnie uznaje się za proobywatelską. Zgodność wynika również z traktowania DBP 2.0 jako elementu realizacji założeń strategicznych (np. Program rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2008–2013. PARTNERSTWO: WSPÓLNIE DLA MIASTA; Program rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej na lata 2014–2020) i naturalnego kroku w procesie najpierw implementowania rozwiązań partycypacyjnych, a potem ich rozwijania. Jak już powiedzieliśmy, DBP to tylko jeden z produktów całej perspektywy proobywatelskiej.

Zdaniem naszego rozmówcy nie występują konflikty, które paraliżowałyby ten mechanizm, a wynika to głównie z tego, że na okręgi przeznacza się tutaj relatywnie niewielkie kwoty. „W samych dzielnicach – mówi Drygała – mamy może nie tyle »grupy interesu«, co skłócone ze sobą strony, między którymi jakiś konflikt się jątrzy i ważne jest, żeby »dokopać« drugiemu. […] Wszystko staramy się jednak wyjaśniać z mieszkańcami w terenie. Nie było u nas konfliktów na taką skalę, jak to się czyta gdzieś tam w prasie, a te, które są, nie są większe niż przy realizacji innych inwestycji. To się wiąże pewnie trochę z naszym podziałem na 35 okręgów – siłą rzeczy te kwoty na okręgi są mniejsze (od 70 do 500 tys.), więc i potencjał konfliktogenny jest odpowiednio mniejszy […]”.

W pewnym sensie cała nowa procedura ma potencjał gaszenia konfliktu i służyć ma owej zgodności, ponieważ odchodzi od głosowania, uznawanego w urzędzie (i wnioskach z ewaluacji) za rozwiązanie konfliktogenne, siłowe i konfrontacyjne (Stokłuska b.d.: 32). Ponadto okręgi wyznaczone na potrzeby DBP nie są tożsame z podziałem miasta na jednostki pomocnicze – oznacza to zachowanie maksymalnie lokalnego charakteru.

3. Zarządzanie (management) –   silne (4) 

Tu można posłużyć się podsumowaniem wcześniejszych ustaleń – ważne są oparcie na ewaluacji i systematyczny monitoring oraz praca w odpowiednim „klimacie” różnych podmiotów współpracujących na rzecz DBP. Dodatkowo liczy się świadomość, że innowacyjność procesu niesie ze sobą ryzyko nieprzewidzianych sytuacji, połączona z (postulowaną przez urząd) wolą łagodzenia konfliktów na bieżąco i w terenie.

Podsumowanie oceny Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego 2.0 w świetle modelu Centre for Public Impact

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów CPI

Dąbrowski model a zarzuty wobec budżetu obywatelskiego jako takiego

Analiza modelu DBP 2.0 ujawnia, że miasto w pewien sposób odpowiedziało na co najmniej kilka ze zidentyfikowanych przez nas zarzutów sformułowanych wobec BO w Polsce.

1. Po pierwsze, w Dąbrowie Górniczej wprowadzenie tego narzędzia nie odbyło się poprzez „przeklejenie” modnych pomysłów z innych samorządów. Raczej jest tak, że dostrzeżono w nim sposób na rozwiązanie lokalnego problemu z zaniedbaniami w zakresie małej infrastruktury.
2. Po drugie, w Dąbrowie nie można z pewnością mówić o „dominacji urzędników”. Mieszkańcy w toku warsztatów i opierając się na ewaluacji wcześniejszych doświadczeń, wypracowali zasady nowego modelu. Urzędnicy są oczywiście zaangażowani w proces, ale z mieszkańcami na Forach pracują przede wszystkim animatorzy dzielnicowi, którzy są liderami procedury. Choć są oni opłacani ze środków publicznych, to jednak nie są pracownikami administracji. Dzięki temu jest im łatwiej odgrywać rolę bezstronnych moderatorów.
3. Po trzecie, głównym wyróżnikiem modelu DBP 2.0 było odejście od głosowania, które jest podstawą zarzutu o plebiscytowość BO. Poza tym, ze względu na fakt, że kwoty na okręg są odpowiednio mniejsze, nie ma większych konfliktów na tle procedury.
4. Można z tego wyprowadzić jeszcze odpowiedź na czwarty zarzut, mówiący że budżet obywatelski służy do uspokajania żądań mieszkańców 1% wydatków. Nasz rozmówca jest przekonany, że finansowanie dużych miejskich przedsięwzięć z budżetu obywatelskiego to podstawa do oskarżeń o zamykanie mieszkańcom ust drobnymi kwotami – od inwestycji wielkoskalowych zdaniem urzędnika są klasyczne konsultacje społeczne.

Abstrahując od tego, jak Dąbrowa poradziła sobie z bolączkami polskich BO, potwierdzenie w tym samorządzie znalazła teza mówiąca, że zaangażowanie w procedurę budżetu wiąże się z pewnego rodzaju zyskami politycznymi. „Po pierwszych dwóch edycjach – wyjaśnia pracownik urzędu – ci, którzy byli liderami, weszli do rady miasta: ludzie młodzi, z różnych opcji, którzy wykorzystali swoją szansę i kapitał, chodząc od drzwi do drzwi. I to zaowocowało. To są ludzie, którzy zastąpili po wyborach wieloletnich radnych. Część z nich zrozumiała też, że wymaga to od nich większej aktywności. Obecny prezydent miasta również wyrósł m.in. na BP”.

(Nie tylko Dąbrowski) budżet partycypacyjny w kontekście nowych przepisów

Zmiany w ustawie o samorządzie gminnym, które pojawiły się na początku 2018 r., ustanowiły BO jako obligatoryjny w miastach na prawach powiatu (art. 5a ust. 5). Dąbrowa nie musiała go wprowadzać, ponieważ już go miała, ale jak się okazuje, ustawowe regulacje w tym zakresie przynoszą – przynajmniej w Dąbrowie – więcej szkody niż pożytku.

Krótko mówiąc, BO w świetle przepisów ustawy o samorządzie gminnym to dziś procedura, w ramach której mieszkańcy każdego roku w głosowaniu bezpośrednim wybierają do realizacji zadania spośród uprzednio zgłoszonych przez siebie i zweryfikowanych pozytywnie projektów. Środki na BO wynoszą co najmniej 0,5% wydatków gminy z ostatniego przedłożonego sprawozdania budżetowego, a kwota ta może być dzielona na pule obejmujące całą gminę i jej części, czyli jednostki pomocnicze lub ich grupy (art. 5a ust.  5 i 6 u.s.g.). Choć w przeszłości pojawiały się propozycje wprowadzenia przepisów dotyczących budżetu partycypacyjnego w ustawodawstwie krajowym (Sorychta-Wojsczyk 2015: 429), to nie brakowało też głosów sprzeciwu. Obawiano się przede wszystkim tego, że sztywne reguły utrudnią dostosowanie zasad do lokalnych warunków (Kębłowski 2013b). Okazuje się, że przewidywania poniekąd się sprawdziły, ponieważ ustawa utrwaliła jedno z rozwiązań wskazywanych jako wada – głosowanie zamiast dyskusji i deliberacji (Kębłowski 2013b).

W Dąbrowie Górniczej nowe przepisy oznaczają przede wszystkim blokadę procesu deliberacji – wykorzystania jednego z najważniejszych wniosków z prowadzonych ewaluacji (Stokłuska b.d.). Nowe przepisy oznaczają również zanegowanie lokalnego kontekstu, z którego wyrosła potrzeba wprowadzenia DBP (maksymalnie lokalny charakter DBP w podziale na 35 okręgów i odejście do wielkich projektów ogólnomiejskich). Rzecz w tym, że podział na okręgi na potrzeby DBP nie pokrywał się w Dąbrowie Górniczej z podziałem na jednostki pomocnicze.

W rezultacie zmian ustawowych miasto było zmuszone znaleźć wyjście z tej sytuacji, którym w edycji na 2020 r. było zorganizowanie dwóch procedur równolegle: budżetu obywatelskiego i partycypacyjnego. BO ma charakter ogólnomiejski i realizowany jest zgodnie z założeniami obecnych przepisów (zadania muszą obejmować swoim zasięgiem więcej niż jedną dzielnicę), a DBP funkcjonuje jako rozwiązanie równoległe – organizowany jest teraz na podstawie zarządzenia prezydenta w oparciu o uchwałę z regulaminem konsultacji społecznych. Konsultacje te noszą nazwę „Partycypacyjne wypracowanie pakietów rewitalizacyjnych w osiedlach na rok 2020” i odbywają się, tak jak dotychczas, w podziale na 35 dzielnic (Partycypacyjne wypracowanie pakietów rewitalizacyjnych…). W opinii Piotra Drygały, urzędnika odpowiedzialnego za DBP, stanowi to „[…] rozwiązanie, które przy obecnych, mocno niedoskonałych przepisach pozwala zachować i rozwijać dotychczasowy dorobek wypracowany podczas sześciu edycji Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego” (Cius 2019: 3).

Przykład Dąbrowy Górniczej pokazuje więc, że dobrymi chęciami łatwo popsuć dorobek inicjatyw, które kształtują się w specyficznie lokalnym kontekście. Zarazem jednak widzimy, że urząd miasta potrafi podejść refleksyjnie do nowych uwarunkowań i w porę zareagować, ratując dorobek poprzednich edycji DBP.

Podsumowanie

Choć polskiemu modelowi budżetu nie brak wad, to inicjatywa BO jest dobrym przykładem „przeszczepu, który się przyjął”. W ciągu sześciu lat BO w takiej czy innej postaci zafunkcjonował w ponad 320 samorządach. Tylko w samej edycji na 2017 r. w polskich miastach wybrano do realizacji ponad 4,5 tys. zadań – „twardych” inwestycyjnych) i „miękkich”.

Podstawowe pytania, na które powinien odpowiedzieć samorząd przymierzający się do BO, brzmią: po co nam BO i czy rzeczywiście go chcemy. Dąbrowa Górnicza świadomie odpowiedziała na pytanie „po co?”, dlatego Dąbrowski Budżet Partycypacyjny to przykład modelu, który ma charakter specyficznie lokalny. To, wraz ze zmianami wprowadzonymi w edycji 2.0 sprawia, że miasto „za jednym zamachem” znalazło remedium na co najmniej kilka zarzutów z tych najczęściej podnoszonych wobec polskich BO. Zmiany wprowadzone do ustawy o samorządzie gminnym omal nie doprowadziły do zanegowania swoistego dziedzictwa partycypacji w mieście, ale i na to samorząd znalazł rozwiązanie.

Przyszłość BO w Polsce jest więc otwarta. Wydaje się, że – w kontekście doświadczeń niektórych samorządów – nie powinno skończyć się na zmianach wprowadzonych nowelizacją ustawy ze stycznia 2018 r. Obecnie, kiedy piszemy te słowa, miasta i gminy po raz pierwszy „rozgrywają” budżet na nowych zasadach. Trudno przewidzieć, co przyniosą nowe przepisy – „nowe otwarcie”, stabilizację, czy wręcz spadek liczby miast z tym narzędziem i przejście w kierunku planu minimum?

---

---

W powyższej analizie, poza wykorzystaniem zmodyfikowanej wersji rozdziału z Raportu o stanie polskich miast. Partycypacja publiczna, użyto też wniosków dotyczących budżetu obywatelskiego z innych części Raportu. Zespół zaangażowany w gromadzenie danych i prowadzenie analiz ilościowych tworzyli: Borys Martela, Agnieszka Mucha, Karolina Piech, Paweł Pistelok.

 

---

Źródła – inne niż raport.

Augustyniak M., Marchaj R., 2018, Komentarz do art. 5a ustawy o samorządzie gminnym, [w:] B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, Wolters Kluwer Polska. Dostęp przez system lex.pl.
Badania warunków życia i jakości usług publicznych. Wyniki badania społecznego Dąbrowa Górnicza 2018, 2018, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej. Dostępne na: https://www.dabrowa-gornicza.pl/wp-content/uploads/2018/05/badanie-jakosci-zycia-dabrowa-gornicza-2014-2018.pdf [23.08.2019]
Etapy realizacji Budżetu Obywatelskiego, b.d. Dostępne na: http://www.2016.obywatelskibb.pl/ [23.08.2019].
Górski R., 2007, Bez państwa. Demokracja uczestnicząca w działaniu, Korporacja Ha!art, Kraków.
Kajdanek K., 2015, Budżet obywatelski czy „budżet obywatelski”? Komentarz w sprawie Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego, „Problemy Rozwoju Miast. Kwartalnik Naukowy Instytutu Rozwoju Miast”, XII (II), 29–35.
Karłowska A., 2018, II Wysłuchanie Publiczne dotyczące Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego 2.0, 5 grudnia 2017 r. Raport, Fundacja Napraw Sobie Miasto, Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej, Katowice. Dostępne na: https://twojadabrowa.pl/downloads/2018-04-05_14-57-44-580738/DBP2_0_II_Wysluchanie(1).pdf [23.08.2019].
Kębłowski W., 2013a, Budżet obywatelski. Krótka instrukcja obsługi, Instytut Obywatelski, Warszawa. Dostępne na: www.instytutobywatelski.pl [4.07.2019].
Kębłowski W., 19.02.2013b, Ustawa nie poprawi jakości budżetu, Dostępne na: https://publicystyka.ngo.pl [4.07.2019].
Kłucińska P., Sześciło D., 2017, Miejski budżet partycypacyjny – w kierunku współzarządzania czy fasadowej partycypacji?, „Pedagogika Społeczna”, 3 (65), 103–118. Dostępne na: http://pedagogikaspoleczna.com [4.07.2019].
Kraszewski D., Mojkowski K., 2014, Budżet obywatelski w Polsce, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa. Dostępne na: https://partycypacjaobywatelska.pl [23.08.2019].
Martela B., 2013, Budżet partycypacyjny w Polsce – wdrożenie i perspektywy, „Władza sądzenia”, 2, 23–33. Dostępne na: http://repozytorium.uni.lodz.pl [23.08.2019].
Pobłocki K., 2013, Prawo do odpowiedzialności (przedmowa), [w:] M. Miessen, Koszmar partycypacji, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Autoportret, Warszawa, 7–35.
Poniatowicz M., 2014, Kontrowersje wokół idei budżetu partycypacyjnego jako instrumentu finansów lokalnych, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach”, 198 (1), 177–188. Dostępne na: http://cejsh.icm.edu.pl [3.07.2019].
Rzeńca A., Sobol A., 2018, Dysfunkcje i bariery budżetowania obywatelskiego – analiza małych miast województw śląskiego i łódzkiego, „Trzeci Sektor”, 43, 34–48. Dostępne na: https://kwartalnik3sektor.pl [23.08.2019].
Siciarek M., 2014, Narzędzia partycypacyjne nie gwarantują partycypacji, [w:] Ł. Bukowiecki, M. Obarska, X. Stańczyk (red.), Miasto na żądanie. Aktywizm, polityka miejska, doświadczenia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 153–157.
Skrzypiec R., Wójkowski G., Wyszomirski P., 2016, Skontroluj jak działa budżet obywatelski w twojej gminie. Raport końcowy, Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides, Katowice. Dostępne na: https://www.bonafides.pl [23.08.2019].
Sorychta-Wojsczyk B., 2015, Uwarunkowania wykorzystania budżetu obywatelskiego w administracji publicznej w Polsce, „Organizacja i zarządzanie. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej”, 78, s. 421–430. Dostępne na: http://www.woiz.polsl.pl [4.07.2019].
Stokłuska E. (red.), 2015, Standardy procesów budżetu partycypacyjnego w Polsce (wyd. 2), Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”, Warszawa. Dostępne na: https://stocznia.org.pl [22.08.2019].
Stokłuska E., b.d., Podsumowanie działań ewaluacyjnych dotyczących dąbrowskiego budżetu partycypacyjnego na rok 2015, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”. Dostępne na: http://2015.twojadabrowa.pl/downloads/2015-01-19_15-15-09-401196/Raport.pdf [23.08.2019].
ZESPÓŁ ds. wypracowania nowego modelu DBP powołany, 23.09.2016. Dostępne na: http://2017.twojadabrowa.pl/ [13.01.2019].
Ziółkowska A., 29.05.2013, Remedium na polskie budżety (nie)obywatelskie, „Krytyka Polityczna”. Dostępne na: https://krytykapolityczna.pl/ [4.07.2019].

---

[ezcol_1third][/ezcol_1third] [ezcol_1third][/ezcol_1third] [ezcol_1third_end][/ezcol_1third_end]