[ezcol_4fifth]

Jak ustaliła Najwyższa Izba Kontroli, w jednej piątej badanych gmin nie było uchwał określających tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków składanych przez obywateli. Jednocześnie ze względu na nieprecyzyjność oraz rozproszenie przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej większość skontrolowanych gmin nie uniknęła błędów w uchwałach.

Inicjatywa lokalna to forma współpracy mieszkańców z samorządem lokalnym w celu wspólnego realizowania, na zasadach partnerskich, ważnych dla tej społeczności zadań publicznych. Istotą inicjatywy lokalnej jest to, że w jej ramach mieszkańcy nie tylko zgłaszają pomysł na konkretne przedsięwzięcie, ale również deklarują i biorą udział w jego realizacji oraz odpowiadają za przyjęte zobowiązania. Inicjatywa lokalna może zatem stanowić dla samorządów szansę na zwiększenie aktywności obywateli w rozwiązywaniu problemów lokalnych i może przynieść korzyści zarówno społeczne (większa odpowiedzialność za swoje otoczenie), jak i finansowe, bowiem część kosztów związanych z realizacją zadań publicznych mogą ponosić sami mieszkańcy. Inicjatywa lokalna jest dla samorządów także narzędziem efektywnego kierowania wsparcia finansowego w miejsca, gdzie jest ono najbardziej potrzebne, a w dłuższej perspektywie może stać się sposobem na generowanie oszczędności w samorządzie.

Chociaż samorządy mogą korzystać z tego narzędzia od 2010 roku to robią to niechętnie.  Jak ustaliła Najwyższa Izba Kontroli, w jednej piątej badanych gmin nie było uchwał określających tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków składanych przez obywateli. Jednocześnie ze względu na nieprecyzyjność oraz rozproszenie przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej większość skontrolowanych gmin nie uniknęła błędów w uchwałach, a część zarządzeń wójtów zawierała regulacje niezgodne z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. NIK stwierdziła też przypadki mylenia inicjatywy lokalnej z funduszem sołeckim czy budżetem obywatelskim.

Samorządy niekorzystające z inicjatywy lokalną tłumaczą, że ustawodawca nie wskazał terminu od którego organy stanowiące miałyby podejmować uchwały określające tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej, a także że wprowadzenie w życie takiego trybu aktywizacji lokalnej pozostawione zostało do decyzji organu stanowiącego. NIK nie podziela stanowiska wyrażonego w złożonych wyjaśnieniach, gdyż pomimo że ustawodawca nie określił terminu przyjęcia uchwały w sprawie inicjatywy lokalnej, to powinna ona być podjęta niezwłocznie po wejściu w życie nowelizacji udpp w 2010 r.

Promocja

Kontrola NIK wykazała, jak ważne jest dotarcie do mieszkańców z ideą inicjatywy lokalnej. Brak na stronach internetowych urzędów informacji o wszystkich możliwościach jej realizacji ogranicza świadomość mieszkańców o możliwości podjęcia wspólnej z gminą realizacji zadania i tym samym ogranicza liczbę składanych przez mieszkańców wniosków. Dlatego na uznanie zasługują działania podjęte np. w Ostrowie Wielkopolskim, gdzie informacje o inicjatywie dostępne były na stronie internetowej Urzędu oraz w specjalnej broszurze ”ABC inicjatywy lokalnej”. Miasto promowało inicjatywę również w lokalnej telewizji. Wymienić należy też Warszawę, gdzie w Internecie szeroko informowano i promowano inicjatywę lokalną. Jednocześnie w czterech dzielnicach organizacje pozarządowe zatrudniły animatorów, którzy prowadzili warsztaty oraz doradzali, jak pisać i składać wnioski dotyczące zadań w ramach inicjatywy lokalnej.

NIK chwali samorządy, które zdecydowały się na promocję efektów zadań zrealizowanych w ramach współpracy z mieszkańcami. Było to głównie publikowanie informacji o zrealizowanych inicjatywach na stronach internetowych urzędu, na stronach portali społecznościowych, w BIP, a także omawianie na zebraniach sołeckich. Część gmin zamieszczała w umowach zobowiązanie wnioskodawców do umieszczania w materiałach informacyjnych i reklamowych informacji o wspólnej z samorządem realizacji zadania, część stosowała tablice informujące o realizacji zadania (place zabaw, siłownie plenerowe). Ukazywały się relacje w ogólnopolskich i lokalnych stacjach telewizyjnych, w radiu i prasie.

Według NIK przykład można brać z Torunia, gdzie sprawy inicjatywy lokalnej mieszkańców prowadził Wydział Promocji i Turystyki Urzędu. Pracownik tego wydziału odpowiedzialny za sprawy dotyczące inicjatyw lokalnych był zarazem członkiem zespołu ds. wspierania inicjatyw lokalnych. Osobie tej przyznano odpowiednie uprawnienia, wskazano zakres zadań i nałożono odpowiedzialność. Za nadzór nad ich realizacją odpowiadał dyrektor wydziału. Pracownik Wydziału Komunikacji Społecznej i Informacji Urzędu był pełnomocnikiem prezydenta ds. współpracy z NGO i koordynował tę współpracę. Informację o tym, kto zajmuje się bezpośrednio sprawami inicjatyw lokalnych mieszkańców, można było uzyskać np. na stronach internetowych miejskiego serwisu dla organizacji pozarządowych oraz na stronie BIP urzędu.

Z kolei w Ostrowie Wielkopolskim, informacje na temat zadań publicznych realizowanych w ramach inicjatywy lokalnej na terenie miasta były dostępne na stronie internetowej urzędu24 oraz w specjalnej broszurze informacyjnej „ABC inicjatywy lokalnej”25. Nagrany został materiał reklamowy emitowany w lokalnej telewizji kablowej. Urząd sukcesywnie przesyłał również stosowny informator wszystkim organizacjom pozarządowym działającym na terenie miasta. [/ezcol_4fifth] [ezcol_1fifth_end] [/ezcol_1fifth_end]

[ezcol_4fifth]Rozwój wspólnot

W kontrolowanych gminach złożone wnioski najczęściej dotyczyły działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych, obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji i sieci wodociągowej, stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, a także obiektów małej architektury. Takie rodzaje inicjatyw zgłosili mieszkańcy 15 skontrolowanych gmin (83,3%), w tym do sześciu urzędów wpłynęły wyłącznie wnioski o realizację takich zadań. Z kolei mieszkańcy trzech gmin (16,7%) złożyli wnioski dotyczące tylko zadań o charakterze nie inwestycyjnym związanych z organizacją wydarzeń kulturalnych, okolicznościowych, rekreacyjnych i sportowych oraz pielęgnowania tradycji i polskości.

Jako przykład dobrej praktyki NIK wskazuje udostępnianie przez samorząd miasta Legionowa na stronie internetowej mapy działań wykonywanych w ramach inicjatywy lokalnej wraz z opisem, kosztami i stanem realizacji każdego zadania.

W badaniu kwestionariuszowym NIK zapytała 50 gmin o trudności związane z inicjatywą. Te, które realizowały inicjatywę obywatelską wskazały głównie na małe zainteresowanie mieszkańców i zbyt niskie środki w budżecie gminy na zadania realizowane w ramach inicjatywy lokalnej.

Błędy formalne

W 10 spośród 16 gmin, które podjęły uchwały w sprawie inicjatywy lokalnej (62,5%), akty prawa miejscowego zawierały regulacje, które były niezgodne z przepisami ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub przekraczały upoważnienie określone w tej ustawie. Dotyczyło to przede wszystkim zobowiązywania wnioskodawców do: składania wniosków na wzorze formularza opracowanym przez gminy i załączania do wniosków dodatkowych dokumentów (w tym kosztorysów i harmonogramów), co stanowi przekroczenie upoważnienia wynikającego z art. 19c ust. 1 udpp i naruszenie art. 19b ust. 2 i art. 19g udpp, a także zapewnienia poparcia dla wniosku określonej liczby mieszkańców, co jest niezgodne z art. 19b ust. 1 udpp.

W czterech gminach, w podjętych przez radę uchwałach, zadania dotyczące oceny wniosków powierzono zespołowi lub komisji, do czego nie było podstaw prawnych, gdyż takie kompetencje ustawodawca przypisuje organowi wykonawczemu gminy. Wójtowie wyjaśniali, że wojewodowie, w ramach nadzoru, nie uchylili tych uchwał. W opinii NIK, jedną z głównych przyczyn błędów w uchwałach w sprawie inicjatywy lokalnej jest niejednolity sposób interpretacji przez gminy pojęcia trybu oceny wniosków, o którym mowa w art. 19c ust. 1 udpp. Burmistrz Gminy Konstancin-Jeziorna wprost wskazywał na rozproszenie w wielu aktach prawnych zasad i reguł postępowania w sprawach procedury naboru i realizacji wniosków w trybie inicjatywy lokalnej. Z kolei Przewodnicząca Rady Gminy Mińska Mazowieckiego, odnosząc się do nieprawidłowości wskazanych przez NIK, dotyczących przepisów uchwały w sprawie inicjatywy lokalnej podała, że rada gminy podejmując tę uchwałę sugerowała się uchwałami z innych gmin, które nie zostały „odrzucone” przez Wojewodę.

---

Pobierz cały raport

Raport NIK – Realizacja zadań publicznych w ramach inicjatywy lokalnej

[/ezcol_4fifth] [ezcol_1fifth_end] [/ezcol_1fifth_end]