Karolina Piech, Anna Zielonka

Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2022.08

Raport w punktach

• Idea miasta zwartego (compact city) zakłada rozwój miasta w taki sposób, aby jak najbardziej
efektywnie wykorzystać dostępną przestrzeń. Niemal wszystkie miasta historyczne rozwijały się
w sposób zwarty – ich granice często jednoznacznie określały mury miejskie, lub naturalne bariery geograficzne. Gwałtowna urbanizacja ery przemysłowej i pogarszające się warunki życia
w obszarach centralnych w połączeniu z rewolucją komunikacyjną (zwłaszcza pojawieniem się
samochodu) skutkowały pojawieniem się rozległych obszarów podmiejskich (suburbiów). W Polsce proces ten na masową skalę zaczął zachodzić dopiero pod koniec XX wieku.
• Granice administracyjne miast wyznaczają obszar jurysdykcji i działania władz lokalnych. Choć
granice te bywają wyznaczane arbitralnie, w sposób mniej lub bardziej uznaniowy, to przestrzeń
geograficzna nimi określona jest przedmiotem kształtowania i zagospodarowywania, na które
to procesy wpływa (bądź powinna wpływać) lokalna polityka miejska.
• Granice morfologiczne miasta są trudniejsze do jednoznacznego wskazania, zwłaszcza w przypadku miast polskich, w których czytelna granica między zwartą zabudową miejską a obszarem
podmiejskim i wiejskim, zaciera się w wyniku procesów suburbanizacji i rozpraszania zabudowy.
• Wykorzystanie technik teledetekcyjnych i zastosowanie jednolitej metody modelowania granic
morfologicznych w niniejszym badaniu umożliwiło charakterystykę porównawczą wybranych
polskich miast z punktu widzenia efektywności zagospodarowania ich obszarów w obecnych
granicach administracyjnych. Przeprowadza analiza pozwala zidentyfikować te ośrodki, które
(teoretycznie) wciąż posiadają znaczny potencjał rozwoju do wewnątrz.
• Niestety w przypadku zdecydowanej większości dużych miast w Polsce obserwujemy raczej tendencję do rozpraszania nowej zabudowy, a nowe tereny intensywnej urbanizacji powstają często
w oderwaniu od istniejącej, zwartej struktury osadniczej.
• Wraz z oddalaniem się od centrum miasta zauważalna staje się zmniejszona intensywność zabudowy oraz jej rozpraszanie się, szczególnie widoczne w obszarach przygranicznych oraz w gminach ościennych. Taki stan rzeczy jest przeciwieństwem założeń koncepcji miasta zwartego
(compact city).
• Obszary zwartej zabudowy w największych miastach w Polsce nie zajmują całej powierzchni administracyjnej miast oraz nie posiadają ciągłości z terenami zurbanizowanymi w gminach ościennych.
• Duże miasta w Polsce wciąż posiadają rezerwy rozwojowe wewnątrz granic administracyjnych,
co stanowi potencjał do kształtowania ich w myśl koncepcji miasta zwartego.
• Warszawa jako jedyne spośród badanych miast charakteryzuje się tym, że jego obszar w granicach morfologicznych jest większy niż teren w granicach administracyjnych. Oznacza to, że obszar zwartej zabudowy nieznacznie przewyższa ten znajdujący się granicach administracyjnych.
• Najmniejszym obszarem zwartej tkanki miejskiej w odniesieniu do granicy administracyjnej charakteryzuje się Zielona Góra, a kolejne miejsca w tej kategorii zajmują Płock, Radom oraz Opole.
• Zdarzają się przypadki miast, w których można wyznaczyć więcej niż jeden obszar zwartej zabudowy. Przykładowo układ miasta Włocławka składa się z 4 obszarów zwartej zabudowy oddzielonych od siebie terenami naturalnymi i obszarami przeznaczonymi do zainwestowania.

Literatura

Al-Bilbisi H., 2019, Spatial Monitoring of Urban Expansion Using Satellite Remote Sensing Images: A Case Study of Amman City, University of Jordan, Jordan.
Arnold C.L., Gibbons C.J., 1996, Impervious surface coverage: The emergence of a key environmental indicator, Journal of the American Planning Association, 62 (2), 243–258.
• Bański J., 2010, Granica w badaniach geograficznych – definicja i próby klasyfikacji, Przegląd
Geograficzny, 82 (4), 489–508.
Chmielewska M., Majchrowska E., 2014, Zastosowanie narzędzi GIS do analizy planu miasta
w morfologii miast, Acta Geographica socio-oeconomica, (16), s.189–201.
Huang X., Zhang, L., 2012, Morphological building/shadow index for building extraction from
high-resolution imagery over urban areas, IEEE Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, 5 (1), 161–172. https://doi.org/10.1109/JSTARS.2011.2168195
Lu D., Batistella M., Moran E., 2007, Land cover classification in the Brazilian Amazon with the
integration of Landsat ETM+ and RADARSAT data, International Journal of Remote Sensing,
28, 5447–5459.
Kaczmarek T., 2016, Gminny podział administracyjny w świetle 25 lat funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce, Przegląd Polityczny, 18, 63–80.
Kociuba D., 2011, Lublin. Rozwój przestrzenny i funkcjonalny od średniowiecza do współczesności, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Kociuba D., 2019, Zmiany granic administracyjnych miast w Polsce – efekty przestrzenne i społeczno-ekonomiczne, Studia miejskie, 33, 100–113.
Koter M., Kulesza, M., 2008, Zastosowanie metod conzenowskich w polskich badaniach morfologii miast, [w:] M. Kulesza (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 257–272.
Kowalewski A., 2006, Społeczne, ekonomiczne i przestrzenne bariery zrównoważonego rozwoju,
Instytut Rozwoju Miast, Kraków, 201–211.
Kurek S., Gałka J., Wójtowicz M., 2014, Wpływ suburbanizacji na przemiany wybranych struktur
demograficznych I powiązań funkcjonalno-przestrzennych w Krakowskim Obszarze Metropolitarnym, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków.
Marzejewska L., 2015, Miasto zwarte, rozproszone, zrównoważone, Studia Miejskie, 19, 9–22.
McMillen D.P., 2006, Testing for Monocentricity, [w:] R.J. Arnott, D.P. McMillen (red.),
A Companion to Urban Economics, Blackwell Publishing Ltd, Madlen. https://doi.
org/10.1002/9780470996225.ch8
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, 2020, Krajowa Polityka Miejska, Założenia do aktualizacji Krajowej Polityki Miejskiej 2023, Projekt. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/95365/kpm2023.pdf [data dostępu: 28.04.2022].
Ogrodnik K., 2015, Idea miasta zwartego – definicja, główne założenia, aktualne praktyki, Architecturae et Artibus, 7 (4), 35–42.
Ogórek P., Kulig M., 2020, Analiza polityk przestrzennych jednostek samorządu terytorialnego
w granicy ośrodka metropolitalnego na przykładzie Krakowa, Urban Development Issues, 67,
97–106. https://doi.org/10.2478/udi-2020-003832
Paulson K., 2012, Yet even more evidence on the spatial size of cities: using spatial expansion in
the US, 1980–2000, Regional Science and Urban Economics, 42, 561–568.
Powell R., Roberts D., Dennison P., Hess L., 2007, Sub-pixel mapping of urban land cover using
multiple endmember spectral mixture analysis: Manaus, Brazil, Remote Sensing of Environment, 106 (2), 253–267. https://doi.org/10.1016/j.rse.2006.09.005.
Simon D., 2008, Urban environments: issues on the peri-urban fringe, The Annual Review of
Environment and Resources, 33, 167–185.
Sołtys J., 2018, Uwarunkowania i skutki żywiołowej suburbanizacji w Polsce. Czy opanowanie
jej jest możliwe?, Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 187, 40–50.
Stangel M., 2013, Kształtowanie współczesnych obszarów miejskich w kontekście zrównoważonego rozwoju, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.
Swaniewicz P., Szmigiel-Rawska K., 2019, Niezwykłe rozszerzenie granic miasta. Przypadek Zielonej Góry w kontekście zjawiska jazdy na gapę, Studia Regionalne i lokalne, 4 (78), s. 54–74.
Szymańska D., Biegańska J., 2011, Fenomen urbanizacji i procesy z nim związane, Studia miejskie, 4, 13–38.
Taubenböck H., Esch T., Felbier A., Wiesner M., Roth A., Dech S., 2012, Monitoring urbanization in mega cities from space, Remote Sensing of Environment, 117, 162–176. https://doi.
org/10.1016/j.rse.2011.09.015.
Taubenböck H., Weiganda, M., Escha, T., Staaba, J., Wurma, M., Masta, J., Dechab, S., 2019,
A new ranking of the world’s largest cities—Do administrative units obscure morphological realities?, Remote Sensing of Environment, 232, s.1–14.
Taubenböck H., Gerten C., Rusche K., Siedentop S., Wurm M., 2019, Patterns of Eastern
European urbanisation in the mirror of Western trends – Convergent, unique or hybrid?, EPB:
Urban Analytics and City Science, 46 (7), 1206–1225.
Węcławowicz-Bilska E., 2012, Miasto przyszłości – tendencje, koncepcje, realizacje, „Czasopismo Techniczne. Architektura”, 1, 323–342.
Xia N., Cheng L., Li M., 2019, Mapping Urban Areas Using a Combination of Remote Sensing
and Geolocation Data, Remote Sensing, 11, 1470. https://doi.org/10.3390/rs11121470
Zakrzewska-Półtorak A., 2017, W kierunku miasta zwartego? Przemiany struktury funkcjonalno-przestrzennej jednostek urbanistycznych Wrocławia, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 490, 160–169.
Zhou Y., Wang Y., 2008, Extraction of Impervious Surface Areas from High Spatial Resolution
Imageries by Multiple Agent Segmentation and Classification, Photogrammetric Engineering &
Remote Sensing, 74 (7), 857–868.
Akty prawne i dokumenty planistyczne
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2014 r. w sprawie połączenia gmin, ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz
zmiany siedziby władz gminy (Dz.U. 2014 poz. 1023).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2022 poz. 556).
Uchwała nr XXI/163/16 Rady Gminy Włocławek z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie aktualności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego Gminy Włocławek.
Uchwała nr LXVI/1248/18 Rady Miasta Opola z dnia 5 lipca 2018 r w sprawie przyjęcia Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Opola.