Menu
W ramach prac w Instytucie Rozwoju Miast i Regionów sprawdziliśmy, w ilu miastach występuje obecnie budżet obywatelski (BO). Wstępne wyniki badań pokazują, że w 2020 r. głosowane na projekty mieszkańców odbyło się tylko w 30% miast powyżej 5 tys. mieszkańców.
Ryc. 1. Odsetek miast organizujący głosowanie na projekty BO w 2020 r.
Źródło: Badania własne IRMiR. N=584 miast powyżej 5 tys. mieszkańców.
W większości miast (ponad 83%) głosowania na projekty zgłoszone w budżecie obywatelskim do końca listopada 2020 r. zostały zakończone. W pozostałych zostały zrealizowane w końcówce roku.
Ryc. 2. Miasta organizujące głosowanie na projekty w BO w 2020 r.
Źródło: Badania własne IRMiR. N ważnych =578 miast powyżej 5 tys. mieszkańców. Na mapie pominięto 6 miast, dla których nie było pełnych informacji.
Obecnie BO występuje w niemal wszystkich miastach dużych, w ok. 40% miast dużych i jedynie w co piątym mieście małym. Jeszcze niedawno, w trakcie prac na raportem o partycypacji publicznej, doliczyliśmy się blisko 290 budżetów obywatelskich w miastach zamieszkałych przez ponad 5 tys. osób. Obecnie jest ich niespełna 180. Oznacza to, że w ciągu czterech lat liczba BO zmniejszyła się o 40%.
Ryc. 3. Odsetek miast realizujących budżet obywatelski w 2016 i 2020 r.
Źródło: Badania własne IRMiR. N=584 miast powyżej 5 tys. mieszkańców. Na rycinie pominięto 6 miast, dla których nie było pełnych informacji za 2020 rok.
Największy spadek wystąpił w miastach małych, w których BO realizuje obecnie co piąte miasto. Sytuacja nie zmieniła się jedynie w miastach dużych. Jest to wynik przepisów ustawowych, zgodnie z którymi budżety obywatelskie muszą być co roku organizowane we wszystkich miastach na prawach powiatu. Z tego obowiązku nie wywiązała się na razie Zielona Góra, która wstrzymała się z realizacją procesu przynajmniej do początku 2021 r.
W zdecydowanej większości ośrodków mieszkańcy wybierali projekty, które będą realizowane w 2021 r. W nielicznych przypadkach miasta przeprowadzały głosowania na początku roku i zamierzały wykonać zwycięskie przedsięwzięcia do końca 2020 r. Takie sytuacje występowały jednak tylko w miastach małych i średnich (np. Bielawa, Cieszyn, Dzierzgoń, Zgierz). Kwoty przeznaczane na BO są w nich stosunkowo niewielkie (od 50 tys. zł do 1,7 mln zł).
Ryc. 4. Planowany okres realizacji zwycięskich projektów w budżecie obywatelskim.
Źródło: Badania własne IRMiR. N ważnych=178 miast powyżej 5 tys. mieszkańców, które zorganizowały w 2020 r. głosowanie na projekty zgłoszone do BO.
Przedstawione dane pokazują, że epidemia COVID-19 oraz niepewna sytuacja finansowa samorządów wpłynęła na działania włączające mieszkańców w podejmowanie decyzji na szczeblu lokalnym. Dotyczy to zwłaszcza budżetów obywatelskich, które umożliwiają mieszkańcom zgłaszanie projektów oraz ich wybór w głosowaniu. Zwycięskie przedsięwzięcia są realizowane ze środków samorządu (wydatki na ogół nie przekraczają 1% planowanych wydatków miejskich). W poprzednich latach najczęściej realizowano przedsięwzięcia mające na celu poprawę dostępności i stanu infrastruktury rekreacyjnej, sportowej i drogowej. Mniejszym zainteresowaniem cieszyły się projekty miękkie, takie jak organizacja wydarzeń kulturalnych czy edukacyjnych.
Obserwowane znaczące ograniczenie liczby BO to wynik cięć wydatków samorządów w obliczu niepewnej sytuacji budżetowej wynikającej z pandemii. Przegląd stron internetowych i rozmowy z przedstawicielami miast sugerują, że wiele z miast realizowała budżety obywatelskie nie dalej jak rok czy dwa temu. Wiele z nich zapowiada powrót do organizacji konsultacji, gdy sytuacja się poprawi. Czas pokaże, czy te deklaracje zostaną zrealizowane.
Artykuł zawiera wstępne wyniki przeglądu polskich budżetów obywatelskich w 2020 r., które były realizowane na podstawie przepisów ustawy o samorządzie gminnym (art. 5 a, ust. 3-7). Informacje zostały pozyskane w ramach kwerendy materiałów i analizy danych zastanych we wszystkich miastach powyżej 5 tys. mieszkańców (N=584). Przegląd uchwał i stron internetowych został przeprowadzony w dniach 10 października – 20 listopada 2020 r.
Baza będzie jeszcze weryfikowana w toku dalszych badań realizowanych przez Obserwatorium Polityki Miejskiej w Instytucie Rozwoju Miast i Regionów. Pełne wyniki „Barometru budżetu obywatelskiego” zostaną opublikowane w 2021 r.
[ezcol_1fifth]
[/ezcol_1fifth] [ezcol_4fifth_end]
Borys Martela – badacz społeczny i specjalista od dialogu z mieszkańcami. Współpracował z organizacjami pozarządowymi, firmami oraz samorządami przy realizacji projektów badawczych, partycypacyjnych i szkoleniowych. Współredaktor publikacji ,,Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast”. Obecnie pracuje w Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR. Wcześniej jako urzędnik w Gdyni zajmował się konsultacjami społecznymi i budżetem obywatelskim.[/ezcol_4fifth_end]
[ezcol_1third]
Redakcja: B. Martela, P. Pistelok
[/ezcol_1third] [ezcol_2third_end]Partycypacja publiczna.
Raport o stanie polskich miast
Od kilku lat można zauważyć rosnące znaczenie partycypacji publicznej w dyskusji o mieście. Przeświadczenie, że mieszkańcy powinni być bezpośrednio i regularnie pytani o zdanie w sprawach dotyczących ich lokalnych społeczności, przestało być wyrażane jedynie przez organizacje społeczne i ruchy miejskie. Stało się czymś w gruncie rzeczy bezspornym, także dla władz miejskich i urzędników. Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR są jedną z prób odpowiedzi na pytanie dotyczące stopnia zakorzenienia się podejścia partycypacyjnego w polskich samorządach.
W części monitoringowej raportu poruszono zagadnienia związane z włączaniem mieszkańców w podejmowanie decyzji, współpracą samorządu z trzecim sektorem oraz informowaniem. „Spojrzenie w głąb” obejmuje zagadnienia związane z konsultacjami dokumentów planistycznych oraz budżetem obywatelskim. [/ezcol_2third_end]
Wszelkie prawa zastrzeżone 2019 Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
projekt i wdrożenie
