Menu
Niekiedy najprostsze rozwiązania są niedoceniane, choć mają wielką wartość z punktu widzenia funkcjonalności i estetyki. Jak zauważają eksperci z amerykańskiego Project for Public Spaces „niedrogie udoskonalenia na małą skalę mogą być bardziej efektywne w przyciąganiu ludzi do miejsca niż wielkie, kosztowne projekty”. Jednym z narzędzi ich wprowadzania jest budżet obywatelski, który niekiedy wprost jest określany instrumentem kształtowania przestrzeni. Podobne znaczenie ma tu inicjatywa lokalna.
Ale wyobraźmy sobie taką sytuację – chcemy w swojej okolicy postawić w przestrzeni publicznej ławkę wraz z kwietnikiem lub wyremontować część chodnika. Jednak z jakiś powodów nie chcemy czekać jak zrobi to samorząd, nie chcemy także bawić się w cały proces budżetu obywatelskiego. Po prostu widzimy potrzebę zmiany w danej przestrzeni i mamy nawet chęć to sfinansować. Zagranicą współkształtowanie przestrzeni publicznej, gdzie jesteśmy nie tylko inicjatorami zmiany, ale również stroną finansującą możliwe jest, w zależności od skali i sposobu zaangażowania aktorów, między innymi za sprawką: Business Improvement District – formuły współpracy przedsiębiorców w zakresie zarządzania wybranym obszarem; parkletów – tymczasowych mikroprzestrzeni angażujących lokalne NGO i przedsiębiorców; działań promocyjnych współkształtujących przestrzeń publiczną, np. w ramach ambient marketingu.
Jako Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR przyjrzeliśmy się, jak samorządy w miastach na prawach powiatu (66) podchodzą do takiej idei współkształtowania przestrzeni publicznych. W tym celu zapytaliśmy się o możliwość postawienia wspomnianej ławki wraz z kwietnikiem (np. zamiast jednego miejsca parkingowego) lub wyremontowania chodnika. Zapytaliśmy się także o procedury z tym związane.
Większość ankietowanych miast deklaruje, że dopuszcza możliwość realizowania inwestycji w przestrzeni publicznej z inicjatywy i przy współfinansowaniu mieszkańców – 48% jednoznacznie odpowiedziało „tak”, u 14% istnieje wąski lub niejasny zakres działań, które mogą być przedmiotem inicjatywy mieszkańców. W tej drugiej grupie znajdują się samorządy, gdzie zezwolono na działania w zakresie remontu nawierzchni, ale nie widziano możliwości postawienia w przestrzeni publicznej ławki i kwietnika kosztem pojedynczego miejsca parkingowego. Przykładowo, Urząd Miasta Ostrołęki tłumaczył to „deficytem miejsc parkingowych”. W przypadku czterech innych miast urzędnicy z braku podobnych inicjatyw nie byli w stanie autorytatywnie stwierdzić, czy są one możliwe. Jednocześnie nie wykluczono możliwości realizacji takich inwestycji. Im mniejszy ośrodek, tym więcej było odpowiedzi negatywnych lub, mimo licznych prób, odpowiedzi nie były udzielane (33% ankietowanych miast).
Odpowiedzi samorządów na kolejne pytania pokazały jednak, że badane miasta w praktyce są w niewielkim stopniu przygotowane do omawianych inicjatyw. Wskazanie formuły realizacji oddolnych inwestycji w dużej mierze było zależne od wydziału, do jakiego zostało przekierowane pytanie. Jednostki urzędu zajmujące się mobilnością wskazywały jako podstawę prawną ustawę o drogach publicznych. Co warte podkreślenia, urzędy wskazywały osobno różne artykuły tejże ustawy: art. 16. Budowa lub przebudowa dróg publicznych, art. 22. Zarząd gruntami w pasie drogowym i art. 40. Zezwolenie na zajęcie pasa drogowego.
Jednostki odpowiedzialne za kwestie związane z partycypacją powoływały się z kolei na formułę inicjatywy lokalnej. Inicjatywa lokalna pozwala bowiem mieszkańcom być nie tylko inicjatorem projektu (poprzez zgłoszenie wniosku), ale umożliwia także wzięcie udziału w jego realizacji, co może polegać na wykonaniu pracy społecznej, czy też wsparciu finansowym lub rzeczowym projektu. Jedynie sześć badanych miast wskazało w odpowiedzi jednocześnie ustawę o drogach publicznych oraz inicjatywę lokalną (Chełm, Gdynia, Krosno, Legnica, Szczecin, Warszawa). Uwzględniając fakt, że zgodnie z nowelizacją z 2010 r. ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, wszystkie miasta w Polsce są zobowiązane wprowadzić regulacje dotyczące inicjatywy lokalnej oraz, że wszystkie miasta obowiązuje ustawa o drogach publicznych, należy zauważyć, że samorządy są w niewielkim stopniu świadome możliwości realizacji omawianych inwestycji.
Jednocześnie można zaobserwować słaby poziom komunikacji między poszczególnymi jednostkami. Znamiennym przykładem są Suwałki, z których nadeszły tego samego dnia dwie różne odpowiedzi. Wydział Ochrony Środowiska i Gospodarki Komunalnej w Suwałkach w przesłanym piśmie stwierdził, że inwestycje przedstawione w zapytaniu nie są możliwe do realizacji, z kolei tamtejszy Wydział Inwestycji nie widział ku temu przeszkód.
Trzy miasta wskazały jeszcze inne możliwości realizacji oddolnych inwestycji. W Przemyślu i Krakowie urzędy podały jako jedną z dostępnych dróg prawnych formułę darowizny. Szczególnie wart uwagi jest przypadek stolicy Małopolski, gdzie z inicjatywy tamtejszego Zarządu Zieleni Miejskiej – dla ułatwienia – oferowane są tzw. pakiety sponsorskie z cennikiem popularnych opcji (np. posadzenia drzewa, kilku krzewów, zawieszenia publicznego hamaku). Od niedawna podobne rozwiązanie wdrożono także w Łodzi. Z kolei Opole powołało się na podjętą w 2004 r. uchwałę Rady Miasta w sprawie zasad organizacji i finansowania inwestycji z udziałem środków ludności na terenie gminy Opole, na mocy której uregulowano działania w sposób zbliżony do inicjatywy lokalnej.
Źródło: https://zzm.krakow.pl/pakiety-sponsorskie.html
Samorządy zostały również zapytane o to, kto wybiera wykonawcę w sytuacji, gdy projekt jest w całości finansowany przez inicjatorów – gmina czy wnioskodawca. Otrzymane odpowiedzi nie odzwierciedlają jednoznacznie przywołanej przez samorządy podstawy prawnej realizacji proponowanej inwestycji. W przypadku odpowiedzi wskazujących na podmiot finansujący dominują samorządy, które wskazały ustawę o drogach publicznych (12 z 19). Natomiast gmina wybiera wykonawcę (5) w sytuacji działania w ramach inicjatywy lokalnej oraz zbliżonej procedury w Opolu. Ta sama liczba miast (5) uzależniła odpowiedź od szeregu różnych czynników, które wpierw powinny zostać omówione z urzędnikami. 40% miast na prawach powiatu dopuszcza także realizację inwestycji, które tylko częściowo są finansowane ze środków prywatnych. Z kolei co czwarte miasto nie było wstanie udzielić informacji na któreś z dwóch pytań dotyczących finansowania projektów, tj. 11 z 40, które podały wstępną odpowiedzieć o możliwości realizacji oddolnych inwestycji.
Interesująca wydaje się kwestia potencjalnych dodatkowych opłat, np. z tytułu zajęcia pasa drogowego. Niecała połowa miast dopuszczających oddolne inwestycje (18 z 40) nie przewidywała dodatkowych obciążeń finansowych dla inicjatorów. Trzynaście miast dopuszcza jednak taką możliwość w zależności od rodzaju projektu. Tym samym inicjatywa mieszkańców, którzy chcą sfinansować zmianę w swoim otoczeniu, przy niekorzystnej interpretacji urzędu, może być traktowana podobnie jak działalność komercyjna, np. ogródki gastronomiczne.
Chociaż badanie dotyczyło tylko miast na prawach powiatu można stwierdzić, że polskie miasta generalnie nie są przygotowane na zaangażowanie mieszkańców w sytuacji, gdzie są oni nie tylko inicjatorami i wnioskodawcami, ale chcą być także stroną finansującą i/lub realizującą projekt. Uwzględniając odpowiedzi na wszystkie pytania należy zauważyć, że istnieje duża rozbieżność między deklarowanym przyzwoleniem na oddolne inwestycje a podaniem kilku z podstawowych informacji na temat warunków ich urzeczywistnienia (procedura, finansowanie, dodatkowe koszty).
Spośród 66 miast na prawach powiatu 40 zadeklarowało możliwość realizacji omawianych inwestycji, w tym 32 jednoznacznie, ale tylko 20 było w stanie odpowiedzieć na podstawowe pytania dotyczącego tego typu inicjatyw. Tym samym gotowość do podjęcia działania przez mieszkańców, mającego na celu (współ)finansowanie jakiegoś fragmentu przestrzeni publicznej, wymaga nie tylko chęci partycypacji we współtworzeniu miasta (w tym finansowego i/lub materiałowego), ale i często wytrwałości i zaangażowania na wczesnym etapie, np. ustalania procedury i warunków finansowania. Im mniejszy ośrodek, tym większe prawdopodobieństwo, że zainteresowany mieszkaniec nie otrzyma oczekiwanych informacji – tym samym nie będzie w stanie legalnie podjąć oczekiwanej zmiany w przestrzeni publicznej.
Więcej w artykule:
Paweł Pistelok, Piotr Salata-Kochanowski – ,,Inwestycje w przestrzeni publicznej z inicjatywy mieszkańców”
Piotr Salata-Kochanowski – absolwent politologii oraz gospodarki przestrzennej na Uniwersytecie Łódzkim. Obecnie pracuje w Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR. Prywatnie społecznik.
Zobacz także
[ezcol_1third]
Redakcja: B. Martela, P. Pistelok
[/ezcol_1third] [ezcol_2third_end]
Od kilku lat można zauważyć rosnące znaczenie partycypacji publicznej w dyskusji o mieście. Przeświadczenie, że mieszkańcy powinni być bezpośrednio i regularnie pytani o zdanie w sprawach dotyczących ich lokalnych społeczności, przestało być wyrażane jedynie przez organizacje społeczne i ruchy miejskie. Stało się czymś w gruncie rzeczy bezspornym, także dla władz miejskich i urzędników. Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR są jedną z prób odpowiedzi na pytanie dotyczące stopnia zakorzenienia się podejścia partycypacyjnego w polskich samorządach.
W części monitoringowej raportu poruszono zagadnienia związane z włączaniem mieszkańców w podejmowanie decyzji, współpracą samorządu z trzecim sektorem oraz informowaniem. „Spojrzenie w głąb” obejmuje zagadnienia związane z konsultacjami dokumentów planistycznych oraz budżetem obywatelskim.
POBIERZ: Raport (całość) Skrót raportu ZAMÓW wersję papierową
[/ezcol_2third_end]
Wszelkie prawa zastrzeżone 2019 Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR
projekt i wdrożenie
Dodaj komentarz