Plan ogólny 
kurczenia się miasta 

PROJEKT PLANU 

Preambuła 

Diachroniczność procesu kurczenia, czyli następstwo nakładających się na siebie zjawisk prowadzących do upadku miasta. W ferworze spirali zdarzeń należy przyjrzeć się poszczególnym elementom tego procesu, zbadać zależności między nimi. Jedynie wówczas możliwe jest postawienie diagnozy, przedstawienie planu działań wykraczającego w skali geograficznej poza samo miasto kurczące się. Zarówno miasta, jak i jego przedpola, które jest nierozerwalnym elementem morfologicznym spirali, po której podąża miasto w kryzysie. 

Elementem kryzysu jest erozja, destrukcja, co w przypadku tak złożonego organizmu, jakim jest miasto, przejawia się w dekompozycji struktur społecznych, przestrzennych i ekonomicznych. Istotnym przymiotem tych przemian jest ich spontaniczność, trudno przewidzieć kierunki i trajektorie upadku miasta. Nie są znane parametry, wartości krańcowe rozpadu podstawy miasta, czyli organizacji społecznej, zakorzenienia ludzi w mieście. Tutaj kreśli się diametralność procesów urbanizacyjnych i logiki projektowej. 

Logika działań dekompozycyjnych wpisuje się w przemyślane działania projektowe, planowanie dopasowywania miasta (rightsizing) do nowych potrzeb, zmniejszonej populacji miasta. Zarządzenie procesem kurczenia się miasta jest usystematyzowaną odpowiedzią na fenomeny zachodzące w przestrzeni, w różnych wymiarach miasta. Depopulacji prowadzącej do pustoszenia miast, a dalej zamykania kolejnych przedsiębiorstw w wyniku deindustrializacji i spadającego zasobu siły roboczej, co skutkuje zapaścią ekonomiczną. Naoczny efekt upadku to perforacja struktury przestrzennej miasta przez pustostany, porzucane nieruchomości, niszczejącą zabudowę. Obrazu upadku dopełniają negatywne następstwa społeczne, patologie, wandalizm. Miasto z roku na rok razem z mieszkańcami traci wpływy do budżetu, które wraz z rosnącymi kosztami jego utrzymania rozkładają się na mniejszą liczbę mieszkańców. Miasta kurczącego nie stać, aby samodzielnie sfinansować działania mające na celu przeciwdziałanie tak szeroko zakrojonemu upadkowi, co dodatkowo wzmacnia proces kurczenia 

Esej ten jest próbą systematyki procesu kurczenia się miasta, zwaną dalej „smart shrinkage”, czyli „inteligentnym kurczeniem się”. Poprzez szańce, barykady i okopy „Festung miasta” do idei miasta zwartego, miasta miast, „postmiasta„… Logika działań dekompozycyjnych wpisuje się w przemyślane działania projektowe, planowanie dopasowywania miasta (rightsizing) do nowych potrzeb, zmniejszonej populacji miasta. Zarządzenie procesem kurczenia się miasta jest usystematyzowaną odpowiedzią na fenomeny zachodzące w przestrzeni, w różnych wymiarach miasta. Depopulacji prowadzącej do pustoszenia miast, a dalej zamykania kolejnych przedsiębiorstw w wyniku deindustrializacji i spadającego zasobu siły roboczej, co skutkuje zapaścią ekonomiczną. Naoczny efekt upadku to perforacja struktury przestrzennej miasta przez pustostany, porzucane nieruchomości, niszczejącą zabudowę. Obrazu upadku dopełniają negatywne następstwa społeczne, patologie, wandalizm. Miasto z roku na rok razem z mieszkańcami traci wpływy do budżetu, które wraz z rosnącymi kosztami jego utrzymania rozkładają się na mniejszą liczbę mieszkańców. Miasta kurczącego nie stać, aby samodzielnie sfinansować działania mające na celu przeciwdziałanie tak szeroko zakrojonemu upadkowi, co dodatkowo wzmacnia proces kurczenia 

Esej ten jest próbą systematyki procesu kurczenia się miasta, zwaną dalej „smart shrinkage”, czyli „inteligentnym kurczeniem się”. Poprzez szańce, barykady i okopy „Festung miasta” do idei miasta zwartego, miasta miast, „postmiasta„… 

projekt Uchwały Nr ……………………………………………… Rady Miasta kurczącego się  
z dn. …………………………… ws. planu ogólnego miasta kurczącego się w granicy jego obszaru funkcjonalnego 

§1. [diagnoza] 1. Jakie są granice kurczenia się miasta? Pierwszym krokiem jest diagnoza trendów demograficznych, prognozowanie długookresowe ubytku liczby ludności i określenie jego pożądanej wielkości w oparciu o analizy.  

2. Korelacja spadku liczby ludności z optymalną ich liczbą dla zmniejszonej struktury przestrzennej miasta.  

3. Postępująca utrata liczby mieszkańców przez szereg miast w XXI w. jest uwarunkowaniem powszechnym w szczególności dotyczy to polskich miast małych i średnich.  

4. Determinacja monofunkcyjnej ścieżki rozwoju miasta, w szczególności gdy rozwój oparty jest na jednym zakładzie przemysłowym lub jednej gałęzi przemysłu, może skutkować szybkim upadkiem; upadek ten jest często wynikiem procesu deindustrializacji, transformacji ustrojowej i gospodarczej.  

5. Postępujący udział pustostanów oraz spadek wartości zasobu nieruchomości są ostatnimi ze wskaźników świadczących o niezarządzanym kurczeniu się miasta; pierwszą przesłanką jest niski udział inwestycji deweloperskich na rynku nieruchomości.  

6. W ślad za pustostanami podąża nasilenie negatywnych zjawisk społecznych, wzrasta udział świadczeń socjalnych przy malejącym udziale wpływów z podatków i rosnących nakładach na rzecz utrzymania miasta. 

Rozdział I 
Przepisy ogólne 

§2. [granice miasta] 1. Trudności nastręcza definicja samego miasta w świetle obecnych trendów urbanizacyjnych. Jeśli miasto może rozlewać się, to co stanowi właściwą granicę delimitacji takiego organizmu miejskiego? Granice administracyjne nie stanowią bariery, a szereg miast, prowadząc ekspansywną politykę, granice te rozszerza. Czy są limity granic? Jeśli suburbanizacja i ujemny bilans demograficzny są jednymi z determinant procesu kurczenia się miasta, to należy określić granice zdefiniowanego na nowo miasta.  

2. Realizacją tego postulatu jest zintegrowane i holistyczne podejście do planowania przestrzennego wykraczającego poza granice administracyjne, a regulujące procesy w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych, w których te procesy zachodzą. To one dookreślają obszar oddziaływania miasta i jego granice w ujęciu procesowym. 

§3. [rysunek planu – makieta]  

1/ granice obszaru objętego planem, w graniach obszaru funkcjonalnego miasta;  

2/ granice miasta zwartego, w tym granice obszaru historycznego centrum i obszaru o zwartej i wykształconej strukturze urbanistycznej;  

3/ obszary poddawane interwencjom, w tym rewitalizacji i wyburzeniom;  

4/ kierunki relokacji mieszkańców w terenach zabudowy substandardowej, terenach zapaści urbanistycznej;  

5/ korytarze ekologiczne oraz kliny oddzielające obszary zwartej zabudowy;  

6/ budynki wyburzane oraz miejsca nowej zabudowy (uzupełnienia struktury przestrzenno-funkcjonalnej);  

7/ istniejące tereny zielone oraz wód powierzchniowych śródlądowych;  

8/ główne ciągi komunikacyjne. 

§4. [definicje, słownik pojęć] Jeżeli w tekście planu jest mowa o: 

1/ kurczeniu się miasta – rozumie się tutaj zarządzany proces zmniejszania i wygaszania miasta, które systematycznie traci mieszkańców; nie mając możliwości zatrzymania procesu spadku liczby ludności, miasto jest planowo przeskalowywane; proces zarządzanego kurczenia dotyczy możliwie wielu sfer, w szczególności dotyczy przestrzeni publicznych, mieszkalnictwa, rynku pracy, transportu, inwestycji jakości życia w mieście; takie zintegrowane, celowe, kompleksowe i konsekwentnie realizowane oraz zaplanowane działania w skali całego miasta, znacząco wykraczające poza ramy procesów rewitalizacji, proponujemy nazywać restrukturyzacją miasta;  

2/ upadku miasta – należy przez to rozumieć niezarządzaną, wielowymiarową spiralę kryzysu, spirala ta napędzana przez spadek liczby ludności, wysokie bezrobocie i utratę bazy ekonomicznej; skutkuje ograniczeniem siły nabywczej i rzeczywistymi stratami podatkowymi samorządu terytorialnego; zmniejszenie środków prywatnych i publicznych powoduje spadek dynamiki inwestycyjnej, ma to coraz większy wpływ na procesy demograficzne i rynek pracy; powoduje negatywne zmiany w przestrzeni miast i powstawanie niekontrolowanych skupisk deprywacji;  

3/ rozlewaniu się zabudowy – rozumie się przez to żywiołowy i niekontrolowany proces suburbanizacji, chaotyczny proces realizacji monofunkcyjnej zabudowy mieszkaniowej w obszarze podmiejskim;  

4/ rightsizingu – jest to celowy, zaplanowany i konsekwentnie realizowany proces wygaszania i zmniejszania miasta w jego wymiarze przestrzennym, poprzez wyburzenia zabudowy i wygaszanie infrastruktury technicznej;  

5/ downsizingu – jest to zaplanowane wygaszanie istniejącej, a niewykorzystywanej infrastruktury, technicznej, powodujące nadmierne koszty utrzymania, gdy jej obciążenie wynosi mniej niż 50% wartości projektowanej;  

6/ rozwoju miasta kurczącego się – należy przez to rozumieć nowy model rozwoju, który nie jest rozumiany jako wzrost lub dążenie do powrotu na ścieżkę wzrostu, jest to wypracowanie nowej ścieżki;  

7/ paradygmacie wzrostu – rozumie się tutaj ustawiczne dążenie do wzrostu, zarówno demograficznego, ekonomicznego, jak i przestrzennego miasta, wyznaczania nowych terenów inwestycyjnych i bagatelizowania aktualnych trendów demograficznych i negatywnych zjawisk w przestrzeni;  

8/ restrukturyzacji – jest to holistyczne podejście do wygaszania miasta, dostosowywanie jego rozmiarów do zmniejszonej liczby mieszkańców;  

9/ zapaści urbanistycznej – rozumie się przez to nasilenie negatywnych zjawisk społecznych i patologii, które skutkują degradacją przestrzeni;  

10/ obszarze zurbanizowanym – należy przez to rozumieć obszary o wykształconej strukturze przestrzenno-funkcjonalnej, uzbrojonej w infrastrukturę techniczną i społeczną;  

11/ mieście zwartym – jest to miasto, które posiada w pełni wykształconą strukturę przestrzenno-funkcjonalną, rozwijające się organicznie, z czytelnymi jednostkami powiązanymi z pozostałymi fragmentami miasta, zachowującymi jednak swoją odrębność i genius loci;  

12/ „postmieście” – rozumie się przez to obszar, który utracił swój miejski charakter w wyniku odpływu mieszkańców, stając się z kolei obszarem powracającej natury; jest to nie tylko przestrzeń, ale też proces kształtowania nowych form organizacji (przestrzeni, życia we wspólnocie, lokalnej przedsiębiorczości itp.) na gruzach tego, co minione;  

13/ recyklingu przestrzeni – jest to proces odzyskiwania terenów uprzednio zainwestowanych (brownfield) i porzuconych, polegający na ponownym ich włączeniu w strukturę przestrzenno-funkcjonalną miasta;  

14/ renaturalizacji krajobrazu – należy przez to rozumieć proces zalesiania, wprowadzania upraw miejskich (urban farming), ogrodów, sadów lub umożliwienia sukcesji naturalnej przyrodzie w miejscach po wyburzeniach; 15/ zwrocie miasta ku rzece – należy przez to rozumieć zagospodarowanie terenów wzdłuż rzeki (nabrzeży), stworzenie odpowiedniej infrastruktury, przestrzeni publicznych, wykorzystanie potencjału rzeki w celach rekreacyjnych, transportowych. 

§5. [pryncypia planu] 1. Za nadrzędny cel planu, będącego elementem realizacji polityki przestrzennej miasta, uznaje się wdrożenie idei miasta zwartego. Cel ten realizuje się poprzez downsizing infrastruktury, rightsizing struktury przestrzenno-funkcjonalnej. Efektem działań są: a/ redukcja kosztów utrzymania miasta; b/ optymalizacja struktury przestrzenno-funkcjonalnej miasta; c/ ograniczenie rozprzestrzeniania się negatywnych zjawisk społecznych; d/ opracowanie koncepcji rozwoju nieopartego o wzrost; e/ ograniczenie niekontrolowanego i spontanicznego rozlewnia się monofunkcyjnej zabudowy w strefie podmiejskiej; f/ wzrost atrakcyjności miasta poprzez budowanie tożsamości lokalnej i lokalnych wspólnot mieszkańców (miasto miast); g/ wypracowanie modelu zarządzania procesem kurczenia się miasta.  

2. Dla zabudowy istniejącej poza obszarem o zwartej i wykształconej strukturze urbanistycznej przewiduje się jej utrzymanie w przypadku, gdy: a/ stanowi przestrzeń kluczową dla społeczności lokalnej; b/ stanowi odrębną jednostkę urbanistyczną; c/ przewiduje się realizację działań rewitalizacyjnych. 

§6. [struktura planu] 1. W Planie określa się uwarunkowania istnienia miasta oraz główne jego problemy.  

2. Plan definiuje nowy rozwój w wymiarze przestrzennym, społecznym i ekonomicznym; wskazuje kierunki i sposoby ich monitoringu. 

Rozdział II 
Uwarunkowania 

Zjawiska dotykające miasto 

§7. [rozrost przedmieść] 1. Dynamika rozwoju zabudowy mieszkaniowej zaznacza się w dużych metropoliach, rozlewa się na przedmieścia wielu miast. Mechanizm ten prowadzi do odpływu mieszkańców z miast i tworzenia monofunkcyjnych osiedli o zabudowie jednorodzinnej. Jest to możliwe dzięki nadpodaży terenów inwestycyjnych lub oparciu polityki przestrzennej gmin o wydawanie decyzji administracyjnych „o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu” zamiast tworzenia planów miejscowych. Prowadzi to do nadmiernego obciążenia budżetu gmin, poprzez wymuszanie realizacji infrastruktury technicznej, drogowej, społecznej.  

2. Miasto traci mieszkańców, natomiast liczba jego użytkowników pozostaje taka sama. W efekcie mniej osób łoży na utrzymanie miasta przy tych samych kosztach jego utrzymania. 

§8. [deindustrializacja] 1. Rozwój miast zorientowany na wzrost często był sprzężony z rozwojem przemysłu. Okres transformacji systemowej bloku wschodniego lat 90. XX w., globalizacja, zmiany w sposobie wytwarzania dóbr i usług doprowadziły do upadku wielu fabryk.  

2. Utrata bazy ekonomicznej przez szereg miast nastąpiła w formie „terapii szokowej”, to wówczas miasta te stały się symultanicznie poprzemysłowe i postsocjalistyczne. Zależność od dotychczasowej ścieżki rozwoju doprowadzała do ich upadku, dlatego tak istotna jest dywersyfikacja funkcji w mieście, dywersyfikacja bazy ekonomicznej, otwartej na różne sektory, a przede wszystkim lokalnych przedsiębiorców. 

§9. [przemiany demograficzne] 1. Naturalne przemiany demograficzne dotykają wszystkich miast, wynika to z: 1/ spadku dzietności; 2/ procesu starzenia się społeczeństwa; 3/ zmiany wzorców i postaw społecznych, które wpływają na kształt rodziny.  

2. W miastach kurczących się proces naturalnych przemian demograficznych wzmacniany jest przez migrację mieszkańców do strefy przedmiejskiej lub innych miast – głównie do dużych metropolii lub głównych ośrodków regionalnych.  

3. Największe zagrożenie stanowi utrata mieszkańców w wieku produkcyjnym w następstwie, której może nastąpić zamykanie lub relokacja przedsiębiorstw z uwagi na brak odpowiedniego zasobu siły roboczej. 

Rewitalizacja i restrukturyzacja miasta 

§10. [rewitalizacja] 1. Rewitalizacja, jak pokazują krajowe doświadczenia, obejmuje głównie obszary śródmiejskie. Są to obszary kluczowe dla mieszkańców, którzy właśnie z nimi się utożsamiają. Dlatego powinny one stanowić ostatnią linię obrony przed negatywnymi zjawiskami i to od nich powinien rozpocząć się proces obrony miasta. Niczym średniowieczny donżon, ostatni bastion fortecy wznoszony w pierwszej kolejności.  

2. Istotna jest tutaj nie tylko poprawa walorów estetycznych budynków i przestrzeni publicznych, ale i utrzymanie przedsiębiorców oraz mieszkańców na tym terenie. Stworzenie więzi społecznych, a tym samym zapewnienie dostępności różnych funkcji i usług. To tutaj powinno następować dogęszczanie zabudowy z uwagi na dostępność infrastruktury technicznej i społecznej, powinno nastąpić otwarcie się na nowych mieszkańców tego obszaru, a w szczególności tych przesiedlonych z obszarów peryferyjnych. 

§11. [restrukturyzacja] 1. Działania restrukturyzacyjne miasta obejmują kompleksowe działania i korzystają z doświadczeń rewitalizacyjnych, jednak obejmują one całe miasto. Restrukturyzacja obejmuje także wyburzenia, relokację mieszkańców, tworzenie nowej wizji rozwoju miasta, która nie opiera się o wzrost.  

2. Restrukturyzacja to wymyślenie miasta na nowo, określenie priorytetów społecznych, ekonomicznych i przestrzennych, wskazanie celów i sposobów ich realizacji, które materializują się w dokumencie Planu. 

§12. [modele „rozwoju” miasta] 1. Wygaszanie miasta zakłada przebudowę jego struktury przestrzenno-funkcjonalnej. Wiodąca jest tutaj idea miasta zwartego, kompaktowego, charakteryzującego się dostępnością do usług, infrastruktury i transportu zbiorowego.  

2. Zwartość ta może być rozumiana przez pryzmat całego, zmniejszonego organizmu lub jego poszczególnych komponentów przestrzennych – jednostek urbanistycznych o spójnej morfologii. Tutaj pomocą służą model miasta składającego się z wysp, miasta miast opartego na lokalnych subcentrach, jednak powiązanych komunikacyjnie i funkcjonalnie ze sobą. 

Rozdział III 
Zasady ogólne 

Zasady ochrony krajobrazu kulturowego 
i środowiska przyrodniczego 

§13. [przestrzenie kluczowe] 1. Jako przestrzenie kluczowe wskazuje się:  

1/ obszar śródmieścia historycznego wraz z rynkiem; 2/ kluczowe elementy w strukturze przestrzenno-funkcjonalnej miasta, takie jak dominanty architektoniczne wraz z ich otoczeniem, przestrzenie publiczne (m.in. parki, place, skwery, założenia alejowe, promenady, nabrzeża);  

3/ istotne przestrzenie posiadające znaczący walorów dla mieszkańców stanowiący element budujący ich tożsamość lokalną, w tym zabytki kultury.  

2. Ich dalsza egzystencja nie musi oznaczać degradacji, a raczej powinna być pomnikiem – świadkiem, wykorzystywanym w nowej odsłonie. 

§14. [tworzenie powiązań ekologicznych, renaturalizacja krajobrazu] 1. Rekompozycja struktury przestrzennej miasta kurczącego się umożliwia odtworzenie powiązań ekologicznych, zastosowanie koncepcji klinów lub płatów i korytarzy łączących tereny zielone, obszary cenne przyrodniczo; pozwoli systemowo powiązać ze sobą elementy krajobrazu. Poprawi to bioróżnorodność, wpłynie na poprawę odporności środowiska. Działania takie to przeciwdziałanie nasilającym się zmianom klimatu, których efektem są błyskawiczne powodzie i susze.  

2. Kliny oddzielające tereny o zwartej zabudowie to szansa na poprawę przewietrzania miasta, tworzenie korytarzy ekologicznych. Umożliwia to redefinicję systemu zielonej i niebieskiej infrastruktury, wykorzystanie ukrytego potencjału „trzeciej zieleni”, czyli zieleni miejskiej, a także odłogów i nieużytków zielonych.  

3. Tereny po wyburzeniach pozwalają na wprowadzenie nowych terenów zielonych, renaturalizację krajobrazu poprzez nasadzenia drzew i krzewów, tworzenie ogródków społecznych, sadownictwo czy rolnictwo miejskie. Obszar aprowizacyjny miasta wkracza w jego granice administracyjne. 

Zasady kształtowania struktury 
przestrzenno-funkcjonalnej 

§15. [wyburzenia, recykling terenu, uzupełnienia zabudowy] 1. Na obszarze objętym planem wskazuje się obszary:  

1/ wymagające przeprowadzenia wyburzeń oraz  

2/ obszary recyklingu terenów poprzemysłowych,  

3/ renaturalizacji krajobrazu w obszarach po wyburzeniach.  

2. Uzupełnienie nowej zabudowy, w szczególności mieszkaniowej, następuje poprzez plomby budowlane oraz spójne z otoczeniem założenia zabudowy w obszarach o zwartej i wykształconej strukturze urbanistycznej, w których zapewniony jest dostęp do infrastruktury technicznej i społecznej.  

3. We wskazanych obszarach po wyburzeniach przewiduje się realizację nowej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (tereny inwestycyjne brownfield).  

4. W terenach poprzemysłowych dopuszcza się przeznaczanie pod funkcję przemysłowo-usługową przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury lub pod realizację zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (tereny inwestycyjne brownfield).  

5. Wyburzeń zabudowy dokonuje się, w szczególności gdy:  

1/ obciążenie infrastruktury technicznej w budynku oraz przyłączy nie przekracza 50% projektowanej wartości;  

2/ koszt utrzymania budynku lub/i infrastruktury prowadzi do ciągłego wzrostu zadłużenia budynku;  

3/ udział pustostanów prowadzi do znaczącego wzrostu zadłużenia budynku. 

§16. [relokacja] 1. Relokacja mieszkańców jest nieodzownym elementem wynikającym z konieczności obniżenia kosztów utrzymania miasta i zmniejszającej się liczby mieszkańców.  

2. Następuje ona z obszarów zabudowy substandardowej, obszarów o wysokim udziale pustostanów do obszarów o zwartej i wykształconej strukturze urbanistycznej. W miejsca charakteryzujące się lepszymi warunkami habitatu i jego otoczenia.  

3. Obszarem priorytetowego zasiedlenia jest śródmieście, co wynika z logiki procesu rewitalizacji i dalej restrukturyzacji miasta. 

§17. [rozwój ekonomiczny] 1. Miasto określa nowe priorytety rozwoju ekonomicznego wskutek utraty bazy ekonomicznej, w szczególności:  

1/ uwzględniając potrzeby lokalnych przedsiębiorców,  

2/ prowadząc aktywizację społeczno-ekonomiczną.  

2. Priorytetem jest przełamanie zależności od ścieżki rozwoju, zapobieżenie zamknięciu się na dotychczasowej ścieżce, które prowadzi do stagnacji i regresu.  

3. Służy temu dywersyfikacja funkcji ekonomicznych, wykorzystanie dziedzictwa i reorientacja na nowe priorytety. Jest to działanie długoterminowe, które w pierwszych latach może nie przynieść zauważalnych rezultatów. 

Rozdział IV 
Przypisy końcowe 

§18. [percepcja problemu] 1. Kurczenie się miast, upadek miast towarzyszył naszej cywilizacji, miał on różne uwarunkowania. Warto jednak pamiętać, że stymulantem tych procesów jest bierność. Świadomość zachodzących zmian, właściwa ich diagnoza pozwala na przekucie regresu w szansę na rozwój miasta w nowej formie.  

2. Rozwój w nowej formie nie oznacza powrotu na ścieżkę wzrostu, jest to nowy model, jeszcze niezdefiniowany. 

§19. [finansowanie restrukturyzacji miasta] 1. Doświadczenie zagraniczne pokazują, że pomoc z budżetu centralnego dla miasta kurczącego się wynosiła niekiedy 40% jego rocznych dochodów. Wskazuje to po pierwsze na uzależnienie takich ośrodków od pomocy zewnętrznej, uzyskania pomocy potrzebnej do przełamania błędnego koła kurczenia się, czyli nakładających się skutków i uwarunkowań tego procesu. Należy podkreślić, że miasto kurczące powinno wykorzystać doświadczenia i instrumenty, które pozwalają na rozwiązanie szeregu problemów przy niskich nakładach finansowych. Z pomocą przychodzą tutaj jednostki naukowo-badawcze, uniwersytety, posiadające „know-how” oraz ekspertów, których często brakuje w kadrach urzędów miejskich. 2. Łączenie różnych źródeł finansowania, różnych grup interesariuszy (od inwestorów, przedsiębiorców przez mieszkańców) jest kluczem do zarządzania miastem kurczącym się przy wykorzystaniu potencjału endogenicznego, pozyskiwania finansowania na projekty lub samodzielnej ich realizacji. 3. Miasto powinno stworzyć platformę dla interesariuszy, animować proces zarządzania i wspierać inicjatywy oddolne, które prowadzą do przeciwdziałania kryzysowi, zatrzymania negatywnych trendów. 

§20. [monitoring] 1. Realizacja Planu wymaga systematyczności, co przejawia się w monitoringu realizacji zamierzonych celów. Kluczowe jest tutaj określanie wskaźników w sferach ekonomicznej, przestrzennej i społecznej.  

2. Ewaluacja pozwala na bieżące korygowanie celów i sposobów ich realizacji.  

3. Cele i środki powinny być dostosowane do możliwości miasta, warto dokonać ich wariantowania.