Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2023.09

Raport w punktach

• 1 lipca 2017 r. traktować można jako datę wieńczącą wieloletnie starania o powołanie pierwszego krajowego obszaru metropolitalnego. Jest to również data wyznaczająca początek oceny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM).
• GZM na tle ugruntowanych europejskich obszarów metropolitalnych jawi się jako jednostka administracyjna o względnie niewielkiej populacji oraz zawężonym zakresie kompetencji. Struktura ta wpisuje się jednak w cztery najpowszechniejsze, rdzeniowe obszary współpracy samorządowej: polityki gospodarczej, planowania przestrzennego, transportu publicznego i marketingu terytorialnego.
• Zgodnie z intencjami legislacyjnymi, GZM stanowić miał „lekką” strukturę administracyjną pozwalającą na zarządzanie transportem publicznym oraz zajmowanie się trudnym do operacjonalizacji „rozwojem społeczno-gospodarczym”.
• Zapoznanie się z dokumentami strategicznymi GZM oraz podejmowanymi przez metropolię działaniami pozwala na sformułowanie roboczego wniosku, że wizja zarządzających nią samorządowców wykracza poza zawartą w uzasadnieniu do ustawy „lekką strukturę” skupioną na dwóch obszarach współpracy.
• Proces interpretacji zadań przez metropolię nie był pozbawiony napięć. Najbardziej dobitnym ich przejawem był spór sądowy pomiędzy GZM a Wojewodą Śląskim, który miał rozstrzygnąć, czy metropolia ma prawo zajmować się gospodarką odpadami jako częścią ogólnego zadania dbania o rozwój społeczno-gospodarczy (patrz: case study). Rozstrzygnięcie wskazuje, że kompetencje GZM są raczej zawężone do jednoznacznie wskazanych w ustawie zadań. Z perspektywy metropolii ograniczenie obszarów jej integracji do planowania przestrzennego, polityki gospodarczej, transportu publicznego i marketingu terytorialnego stanowi potencjalną przeszkodę na drodze do rozwoju regionu.
• Za dotychczasowe dokonania metropolii należy uznać przede wszystkim: wprowadzenie spójnej identyfikacji wizualnej obszaru i prowadzenie jego promocji, przejęcie zarządzania transportem publicznym i dalsze w niego inwestowanie, działania na rzecz efektywności energetycznej, poprawy jakości powietrza oraz rozwoju transportu rowerowego.

Literatura

Barber B., 2014, Gdyby burmistrzowie rządzili światem: dysfunkcyjne kraje, rozkwitające miasta, Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa.
Chojnicki Z., Czyż T., 2000, Nowa organizacja terytorialna Polski i układ regionalny, Czasopismo Geograficzne, 121 (3–4), 261–277.
Gałuszka K., 2009, Modele zarządzania obszarami metropolitalnymi przez samorząd terytorialny, Ekonomiczne Problemy Usług, 45, 167–175.
Gruszecka-Spychała K., 2021, Ustawy metropolitalne dla stowarzyszeń/związków metropolitalnych, karta rozwiązania Kongresu Polityki Miejskiej 2021. Dostępne na: https://obserwatorium.miasta.pl/aktualizacja-kpm-wyzwania-i-rozwiazania/[data dostępu: 30.03.2023].
Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Czakon P., 2021, Poziom i dynamika rozwoju gospodarczego na obszarze GZM z uwzględnieniem funkcji metropolitalnych, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa.
Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (GZM), 2022a, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia. Geneza, struktura, zadania, Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Katowice–Bytom–Gliwice–Tychy–Sosnowiec.
Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (GZM), 2022b, Opracowanie Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii na lata 2022–2027, z perspektywą do 2035 roku, strategia rozwoju GZM. Wersja na konsultacje, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Katowice.
Janas K. (red.), 2023, Kongres Polityki Miejskiej 2021. Aktualizacja krajowej polityki miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków. https://doi.org/10.51733/opm.2023.04
Kaczmarek T., 2016, Obszary metropolitalne w świetle podziału administracyjnego Polski, Konwersatorium Wiedzy o Mieście, 29 (1), 23–29.
Kaczmarek T., 2021, Tworzenie indywidualnych rozwiązań ustawowych dla polskich metropolii, karta rozwiązania Kongresu Polityki Miejskiej 2021. Dostępne na: https://obserwatorium.miasta.pl/aktualizacja-kpm-wyzwania-i-rozwiazania/zarzadzanie-i-finanse-publiczne-wyzwania-i-rozwiazania/[data dostępu: 30.03.2023].
Kaczmarek T., 2018, Zarządzanie obszarami metropolitalnymi – zagraniczne doświadczenia i ich polskie implikacje, Studia KPZK, 183, 273–287.
Kaczmarek T., Mikuła Ł., 2007, Ustroje terytorialno-administracyjne obszarów metropolitalnych w Europie, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Lackowska M., 2009, Zarządzanie obszarami metropolitalnymi w Polsce. Między dobrowolnością a imperatywem, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Matuszko A., Mikołajczyk D., Nowak K., Bąk A., 2022, Bilans i chłonność demograficzna terenów mieszkaniowych Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Matyja R., 2021, Miejski grunt: 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Karakter, Warszawa.
Najwyższa Izba Kontroli (NIK), 2022, Utworzenie i funkcjonowanie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli, Warszawa.
Oakerson R.J., 2004, The study of metropolitan governance, [w:] R.C. Feiock (red.), Metropolitan governance. Conflict, competition and cooperation, Georgetown University Press, Waszyngton.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), 2014, The OECD Metropolitan Governance Survey: A Quantitative Description of Governance Structures in large Urban Agglomerations.
Parysek J., 2003, Metropolie. Metropolitalne funkcje i struktury przestrzenne, [w:] I. Jażdżewska (red.), Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni. XVI Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Smętkowski M., Jałowiecki B., Gorzelak G., 2009, Obszary metropolitalne w Polsce – diagnoza i rekomendacje, Studia Regionalne i Lokalne, 35, 52–72.
Sykała Ł., Dawid M., Dawid W., Gajda A., Koj J., Kudłacz K., Mróz M., Stelmaszewska N., 2021, Procesy ludnościowo-osadnicze w GZM i otoczeniu, referat na konferencji „Od badania do działania. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia w wynikach projektu Gospostrateg – NewUrbPact i pracach nad Strategią Rozwoju GZM”, Katowice – 17.12.2021.
Szlachetko J.H., 2021, Organizacyjne i funkcjonalne modele samorządu metropolitalnego, [w:] J.H. Szlachetko (red.), W poszukiwaniu inspiracji. Metropolie w ujęciu porównawczym, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 10–17.
Zuzańska-Zyśko E., 2015, Obszary metropolitalne w statystyce europejskiej, Acta Universitas Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 22, 5–22.
Zuzańska-Zyśko E., 2016, Procesy metropolizacji. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Źródła internetowe

Aktualizacja KPM: wyzwania i rozwiązania, b.d., Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR. Dostępne na: https://obserwatorium.miasta.pl/aktualizacja-kpm-wyzwania-i-rozwiazania/gospodarka-wyzwania-i-rozwiazania [data dostępu: 30.03.2023].
Àrea Metropolitana de Barcelona, https://www.amb.cat/s/es/web/amb/la-institucio.html [data dostępu: 30.03.2023].
Área Metropolitana de Lisboa, https://www.aml.pt [data dostępu: 30.03.2023].
Bordeaux Métropole, https://www.bordeaux-metropole.fr [data dostępu: 30.03.2023].
Città metropolitana di Bologna, https://www.cittametropolitana.bo.it/portale [data dostępu: 30.03.2023].
Comunidad de Madrid, https://www.comunidad.madrid [data dostępu: 30.03.2023].
Gemeente Rotterdam, https://www.rotterdam.nl [data dostępu: 30.03.2023].
Hanover, https://www.hannover.de [data dostępu: 30.03.2023].
Joint Audit Committee, b.d., West Midlands Police and Crime Commissioner. Dostępne na: https://www.westmidlands-pcc.gov.uk/joint-audit-committee [data dostępu: 30.03.2023].
Métropole Grand Lyon, https://www.grandlyon.com [data dostępu: 30.03.2023].
Metropolia GZM, https://metropoliagzm.pl [data dostępu: 30.03.2023].
Regionalverband Ruhr, https://www.rvr.ruhr [data dostępu: 30.03.2023].
RegionFrankfurtRheinMain, https://www.region-frankfurt.de [data dostępu: 30.03.2023].
Region Hovedstaden, https://www.regionh.dk [data dostępu: 30.03.2023].
Région Île-de-France, https://www.iledefrance.fr [data dostępu: 30.03.2023].
This is Greater Manchester, https://www.greatermanchester-ca.gov.uk [data dostępu: 30.03.2023].
Wyszukiwarka uchwał – Uchwały Zarządu, b.d., Biuletyn Informacji Publicznej. Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Dostępne na: https://bip.metropoliagzm.pl/uchwaly/szukaj? keyword=&number=&creator=2&basedOn=&year=&month=&voivodshipsJournal=&status_id= [data dostępu: 3.04.2023].
Wyszukiwarka uchwał – Uchwały Zgromadzenia, b.d., Biuletyn Informacji Publicznej. Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Dostępne na: https://bip.metropoliagzm.pl/uchwaly/szukaj?creator=3&perPage=10&page=4 [data dostępu: 3.04.2023].
Verband Region Stuttgart, https://www.region-stuttgart.org [data dostępu: 30.03.2023].
We are London, https://www.london.gov.uk [data dostępu: 30.03.2023].
Akty prawne i orzeczenia
Program działań strategicznych Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii do roku 2022. Nowy wymiar synergii, Załącznik do uchwały nr XII/73/2018 Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii z dnia 30.11.2018 r.
Rozstrzygnięcie Nadzorcze NR NPII.4131.1.604.2020. Wojewody Śląskiego z dnia 1 lipca 2020 r.
Statut Związku Metropolitalnego „Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii”, Załącznik do uchwały nr V/1/2018 Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii z dnia 16.02.2018 r.
Uchwała Zgromadzenia nr XX/145/2019 z dnia 13.11.2019 r. w sprawie wyrażenia woli podjęcia działań w zakresie realizacji przedsięwzięć zmierzających do powstania instalacji termicznego przekształcania odpadów.
Uchwała Zgromadzenia nr XXI/162/2019 z dnia 19.12.2019 r. w sprawie przyjęcia aktualizacji Programu Działań Strategicznych Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii do roku 2022.
Uchwała Zarządu nr 26/2020 z dnia 4.02.2020 r. w sprawie przyjęcia projektu uchwały Zgromadzenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii w sprawie utworzenia spółki pod nazwą GZM – Czysta Energia Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Uzasadnienie do projektu ustawy o metropolii w województwie śląskim, Druk nr 1211. Dostępne na: https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=1211 [data dostępu: 30.03.2023].
Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 24.11.2020 r. (III SA/Gl 586/20).