Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2023.06

Raport w punktach

• Centrale wielkich firm i instytucji mogą być rozpatrywane z punktu widzenia ich roli w kształtowaniu hierarchii ośrodków miejskich, ale również znaczącego wpływu na procesy kształtowania się lokalnego i regionalnego potencjału innowacyjnego.
• Centrale firm i instytucji, zarówno sektora publicznego jak i prywatnego, wpływają silnie na rozwój gospodarczy miast, gdyż generują wysokie lokalne efekty mnożnikowe, szczególnie w sektorze usług.
• Zadania central firm, takie jak formułowanie celów strategicznych i operacyjnych, nadzór oraz kontrola, wymagają specyficznych czynników związanych z lokalizacją – bliskości do administracji państwowej i central innych firm, dobrej siatki ponadregionalnych połączeń transportowych i komunikacyjnych, bliskości specjalistycznych usługodawców, obecności wysoko wykwalifikowanego personelu oraz odpowiedniego zaplecza biurowego, mieszkaniowego i oferty spędzania wolnego czasu. Wszystkie te czynniki razem wzięte oznaczają, że centrale firm w znacznym stopniu koncentrują się w największych metropoliach kraju.
• Rozmieszczenie zarządów firm wykazuje silną koncentrację na najwyższych szczeblach hierarchii osadniczej, a przede wszystkim na terytorium miasta stołecznego Warszawy. Znaczącymi ośrodkami władzy gospodarczej są także metropolie ponadregionalne – w największym stopniu Kraków, Wrocław i Poznań.
• Największe skupienie zarządów firm wiedzochłonnych (ponad 40%) notuje stolica kraju. W Warszawie znajduje się siedem razy więcej siedzib firm wiedzochłonnych niż we Wrocławiu oraz dziewięć razy więcej niż w Poznaniu czy Krakowie.
• Lokalizacja central firm przemysłu wysokiej techniki cechuje się wysoką koncentracją. Najwięcej central przemysłu high-tech znajduje się w Warszawie, a następnie we Wrocławiu, podobnie jak w przypadku każdej innej działalności. Co najmniej dwie lub więcej centrali największych firm z tego sektora znajdują się w kolejnych siedmiu miastach w Polsce (Poznań, Rzeszów, Mielec, Grodzisk Mazowiecki, Tczew, Mława i Kwidzyn), a co najmniej jedna centrala w dziewiętnastu miastach (Bełchatów, Bielsko-Biała, Gorzów Wielkopolski, Kalisz, Kutno, Łaziska Górne, Opalenica, Ożarów Mazowiecki, Pabianice, Sędziszów Małopolski, Skawina, Stryków, Sucha Beskidzka, Świdnik, Świebodzin, Toruń, Zakroczym, Żary, Żyrardów). Co najmniej dwie lub więcej centrali największych firm z tego sektora znajduje się również w obszarze metropolitalnym Łodzi.
• Strukturalnie, jako najbardziej zaawansowany technologicznie, jawi się obszar metropolitalny Wrocławia, gdzie ponad 43% zarządów przedsiębiorstw reprezentuje sektory wiedzochłonne, a następnie Warszawy, Szczecina i Krakowa (odpowiednio 38%, 37% i 34%). Mniejszy udział zaawansowanych technologicznie podmiotów wykazują obszary metropolitalne Łodzi, Poznania i Trójmiasta – GZM plasuje się pośrodku stawki. Spośród miejskich obszarów funkcjonalnych, najbardziej zaawansowaną technologicznie strukturę branżową – przy ponad 30 centralach firm – wykazuje Lublin, Bydgoszcz i Rzeszów. • Cechą charakterystyczną Polski jest utrwalona i wzmacniająca się pozycja ośrodka stołecznego. Ponieważ co do zasady bardziej zaawansowane działalności gospodarcze ciążą silnie ku największym miastom, równoważenie rosnącej pozycji Warszawy jest możliwe jedynie poprzez metropolie ponadregionalne. Inaczej, koncentracja, a tym samym polaryzacja polskiej przestrzeni na stołeczny rdzeń i całą resztę, będzie rosła.
• Równoważące znaczenie w przestrzeni całej Polski mają natomiast siedziby firm przemysłowych średniej i wysokiej techniki. Miasta regionalne, subregionalne i ponadlokalne oraz obszary pozametropolitalne mogą szukać swojej szansy na awans technologiczny przede wszystkim w powiązaniu z sektorami zaawansowanej produkcji.

Literatura

Adler P., Florida R., 2021, The rise of urban tech: how innovations for cities come from cities, Regional Studies, 55 (10–11), 1787–1800. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1962520
Balland P.A., Boschma R., 2021, Mapping the potentials of regions in Europe to contribute to new knowledge production in Industry 4.0 technologies, Regional Studies, 55 (10–11), 1652–1666. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1900557
Belderbos R., Sleuwaegen L., Somers D., De Backer K., 2016, Where to locate innovative activities in global value chains: Does co-location matter?, OECD Science, Technology and Industry Policy Papers, 30. http://doi.org/10.1787/5jlv8zmp86jg-en
Beaverstock J.V., Boardwell J.T., 2000, Negotiating globalization, transnational corporations and global city financial centres in transient migration studies, Applied Geography, 20 (3), 277–304. https://doi.org/10.1016/S0143-6228(00)00009-6
Bohan C., Gautier B., 2013, Multilevel analysis of corporations networks: A comparison between agro-food and automobile strategies for urban development, [w:] C. Rozenblat, G. Melançon (red.), Methods for multilevel analysis and visualisation of geographical networks (Methodos Series, 11), Springer, 155–176.
Borchert J., 1978, Major control points in American economic geography, Annals of the Association of American Geographers, 68, 214–232.
Chung W., Yeaple S., 2008, International knowledge sourcing: Evidence from US firms expanding abroad, Strategic Management Journal, 29 (11), 1207–1224.
Domański B., Guzik R., Gwosdz K., 2017, The new international division of labour and the changing role of the periphery: the case of the Polish automotive industry, [w:] C. Tamasy, M. Taylor (red.), Globalising Worlds and New Economic Configurations, Routledge, Abingdon–Nowy Jork, 85–99.
Europejskie Biuro Statystyczne (Eurostat), 27.10.2022, Annual detailed enterprise statistics for services (NACE Rev. 2 H-N and S95). Dostępne na: https://data.europa.eu/data [data dostępu: 3.03.2023].
Europejskie Biuro Statystyczne (Eurostat), 27.10.2022, Annual detailed enterprise statistics for industry (NACE Rev. 2, B-E). Dostępne na: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/SBS_NA_IND_R2__custom_5140528/default/table?lang=en [data dostępu: 1.03.2023].
Florida R., 1997, The globalization of R&D: Results of a survey of foreign-affiliated R&D laboratories in the USA, Research Policy, 26 (1), 85–103.
Gereffi G., 1996, Global commodity chains: New forms of coordination and control among nations and firms in international industries, Competition & Change, 1 (04), 427–439.
Gorzelak G., 2009, Fakty i mity rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne, 2 (36), 11–28.
Grassano N., Hernandez Guevara H., Tuebke A., Amoroso S., Dosso M., Georgakaki A., Pasimeni F., 2020, The 2020 EU Industrial R&D Investment Scoreboard, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg. https://doi.org/10.2760/203793
Grassano N., Hernandez Guevara H., Fako P., Tübke A., Amoroso S., Georgakaki A., Napolitano L., Pasimeni F., Rentocchini F., Compaño R., Fatica S., Panzica R., 2022, The 2021 EU Industrial R&D Investment Scoreboard, EUR 30902 EN, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg. https://doi.org/10.2760/559391
Guzik R., Gwosdz K., 2000, The spatial concentration of control functions in Polish industry, [w:] T. Marszał (red.), Local economy and urban development in Poland, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
28 Literatura
Guzik R., Domański B., Gwosdz K., 2020, Automotive industry dynamics in Central Europe. In new frontiers of the automobile industry, [w:] A. Covarrubias, S. Ramirez (red.), Exploring geographies, technology and institutional Challenges, Palgrave Macmillan, Cham, 377–397.
Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Hetmańczyk K., 2022, Cyfrowi przedsiębiorcy przemysłu 4.0 w przestrzeni Polski, Przegląd Geograficzny, 94 (3), 327–349. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.3.3
Gwosdz K., Sobala Gwosdz A., Czakon P., 2021, Poziom i dynamika rozwoju gospodarczego na obszarze GZM z uwzględnieniem funkcji metropolitalnych, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Hashimoto T., Wójcik D., 2020, The geography of financial and business services in Poland: Stable concentration and a growing division of labour, European Urban and Regional Studies, 28 (2), 85–91.
Ioannous S., Wójcik D., 2021a, Finance and growth nexus: An international analysis across cities, Urban Studies, 58 (1), 223–242.
Ioannous S., Wójcik D., 2021b, Finance, globalisation and urban primacy, Economic Geography, 97 (1), 34–65.
Hayter R., 1997, The dynamics of industrial location: The factory, the firm and the production system, Wiley & Sons, Chichester–Toronto.
Henderson R., 1980, An analysis of closures amongst Scottish manufacturing plants between 1966 and 1975, Scottish Journal of Political Economy, 27, 152–174.
Hoover E.M., Vernon R., 1959, Anatomy of a metropolis, Harvard University Press, Cambridge.
Keenan L., Monteath T., Wójcik D., 2022, Financial discipline through inter-sectoral mergers and acquisitions: Exploring the convergence of Global Production Networks and the Global Financial Network, Environment and Planning A, Economy and Space, 54 (8), 1532–1550. https://doi.org/10.1177/0308518X221115739
Klepper S., 2002, Capabilities of new firms and the evolution of the US automobile industry, Industrial and Corporate Change, 11 (4), 645–666. https://doi.org/10.1093/icc/11.4.645
Kowalski A.M., 2013, Znaczenie klastrów dla innowacyjności gospodarki w Polsce, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
Leśniowska L., Malesza A., Orczykowska M., Orzechowska U., Piotrowska J., 2021, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2018–2020, Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa–Szczecin.
Massey D., 1984, Spatial division of labour: social structures and the geography of production, Macmillan, Londyn.
Micek G., 2006, Mechanizmy koncentracji przestrzennej firm informatycznych w Polsce, [w:] Z. Szyjewski, J. Nowak, J. Grabara (red.), Strategie informatyzacji, Polskie Towarzystwo Informatyczne, Oddział Górnośląski, Katowice, 87–96.
Micek G., 2008, Exploring the Role of Sticky Places in Attracting the Software Industry to Poland, Geographia Polonica, 81 (2), 42–60.
Micek G., 2017, Bliskość geograficzna firm zaawansowanego przemysłu i usług a przepływy wiedzy, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
Ni P., Taylor P.J., Derudder B., 2011, The global city process score, [w:] P.J. Taylor, P. Ni, B. Derudder, M. Hoyler, J. Huang, F. Witlox (red.), Global urban analysis: a survey of cities in globalization, Earthscan, Londyn.
Pavlínek P., 2017, Dependent growth: Foreign investment and the development of the automotive industry in East-Central Europe, Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-53955-3
Pred A., 1974, Major job-providing organizations and systems of cities, Association of American Geographers, Commission on College Geography, Waszyngton.
Literatura 29
Raźniak P., Winiarczyk‑Raźniak A., Dorocki S., Csomós G., 2022, Zmiany rozmieszczenia funkcji kontrolno‑zarządczych na świecie w latach 2006–2018, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 36 (3), 7–19. https://doi.org/10.24917/20801653.363.1
Sassen S., 1995, On concentration and centrality in the global city, [w:] P. L. Knox, P. J. Taylor (red.), World cities in a world-system, Cambridge University Press, Cambridge, 63–78.
Sassen S., 2001, The global city: New York, London, Tokyo, Princeton University Press, Princeton.
Sassen S., 2006, Cities in a World Economy, CA: Pine Forge Press, Thousand Oaks.
Semple R., Phipps A., 1982, The spatial evolution of corporate headquarters within an urban system, Urban Geography, 3, 258–279.
Sobala-Gwosdz A., 2023, Pozycja miast jako ośrodków centralnych, Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków. https://doi.org/10.51733/opm.2022.04
Sobala-Gwosdz A., Czakon P., Gwosdz K., Hetmańczyk K., Piech K., 2023, Innowacyjność i kreatywność ośrodków miejskich, Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Śleszyński P., 2007, Gospodarcze funkcje kontrolne w przestrzeni Polski, Prace Geograficzne PAN, 213.
Śleszyński P., 2011, Social linkages, [w:] T. Komornicki, P. Siłka (red.), Functional linkages between Polish metropolises, Studia Regionalia, 29, 65–80.
Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85 (2), 173–197.
Śleszyński P., 2018, Research topics of geography of enterprise and decision-control functions in Poland against global trends, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 32/4, 22–47.
Taylor P.J., Csomós G., 2012, Cities as control and command centres: Analysis and interpretation, Cities, 29 (6), 408–411.
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2002 r. poz. 2578 ze zm.).
Ustawa z 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2369).