Klub Jagielloński przygotował publikację na temat średnich miast. Można w niej zapoznać się z ideą deglomeracji w Polsce – uwarunkowaniami oraz propozycjami zmian.

Autorem publikacji jest profesor Przemysław Śleszyński z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, autor licznych publikacji na temat rozwoju miast, w tym głośnego opracowania dotyczącego miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze. Publikacja Klubu Jagiellońskiego jest stanowi swoista kontynuację zainteresowań prof. Śleszyńskiego. Chociaż w tytule jest postawiony nacisk na średnie miasta, to w praktyce, w pracy podjęte są problemy wszystkich miast, które tracą swoje funkcje i którym może pomóc deglomeracja, także tym dużym jak Łódź i Szczecin.

Depopulacja

Zróżnicowanie tempa rozwoju jest zjawiskiem naturalnym, niekiedy nawet potrzebnym, bo stymulującym dalszy rozwój. W publikacji zwraca się jednak uwagę, że poziom zróżnicowania regionalnego staje się zbyt duży i, co istotne, stwarza zagrożenie dla dalszego rozwoju kraju. Do obszarów, które są szczególnie zagrożone zalicza się Suwalszczyznę, część Podlasia, Warmii i Mazur, Roztocza oraz Pomorza Środkowego.

Oprócz niekorzystnych zjawisk gospodarczych, dla miast jednym z kluczowych zagrożeń w najbliższych latach będzie depopulacji. GUS szacuje, że do 2050 roku liczba ludności ma w Polsce spaść do 34 mln mieszkańców, czyli niemal o 12 procent. Śleszyński zwraca jednak uwagę, że te prognozy są oparte o zameldowaną liczbę ludności, która jest zawyżona w stosunku do stanu faktycznego. Dlatego można się spodziewać większego ubytku ludności, nawet o 6,5–7,5 mln do stanu 31–32 mln.

Zmiany demograficzne, w tym przede wszystkim depopulacja i starzenie się społeczeństwa, będą przyczyniać się do powiększania się różnic nie tylko między regionami, ale i wewnątrz konkretnych miejscowości – między potrzebami społecznymi a siecią usług publicznych. Sytuację może poprawić imigracja z Ukrainy. Ze względu na bliskość geograficzną może być to szczególnie istotne dla Polski Wschodniej, tym bardziej, że imigranci z Ukrainy podejmują pracę także w mniejszych ośrodkach.

Problem ze spadającą liczbą ludności pogłębia silna dekoncentracja osadnictwa, która dotyczy nie tylko obszarów podmiejskich (urban sprawl), ale także regionów turystycznych (Mazury, Karpaty) i niektórych korytarzy transportowych (np. wzdłuż trasy Wrocław–Kraków i Warszawa–Poznań). Skutkiem tego zjawiska są rosnące koszty utrzymania samorządu, np. obsługi komunikacją publiczną, budowy i utrzymania infrastruktury. Szacuje się, że w skali kraju koszty te sięgają przynajmniej dziesiątków miliardów złotych rocznie.

Zajrzyj do biblioteki Obserwatorium!

Polaryzacyjny model rozwoju

Innym problemem, na który zwraca uwagę Śleszyński jest nierównomierny rozkład dużych przedsiębiorstw. Dostępne dane wskazują na pogłębianie się różnicy pomiędzy największymi i najbardziej dynamicznie rozwijającymi się ośrodkami a pozostałą częścią kraju. W przypadku siedzib spółek zatrudniających co najmniej 250 osób, miastami w najgorszej sytuacji są Łódź, Szczecin, Zielona Góra, Opole i Gdańsk. W niektórych z tych ośrodków w okresie 1995–2014 spadek wyniósł ponad 40%. 

Profesor PAN tłumaczy, że konsekwencje tego zjawiska dotyczą nie tylko zatrudnienia. Lokalizacja w konkretnej miejscowości siedzib największych firm może mieć bowiem bardzo istotne
znaczenie miastotwórcze i wpłynąć pozytywnie na rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Jak można przeczytać w raporcie ,,nie zachodzą bowiem (…) efekty mnożnikowe –
zmniejsza się zapotrzebowanie na różnorodne usługi otoczenia biznesu. Z powyższych powodów przenoszenie siedzib największych firm jest jedną z ważniejszych przyczyn pogłębiania się polaryzacji społeczno-gospodarczej kraju”.

Z tym problemem powiązane jest niedopasowanie geograficzne przedsiębiorstw. Część zakładów przemysłowych słabo koreluje ze strukturą osadniczą, czego wynikiem są niepotrzebne dojazdy do pracy. Przykładowo, według badań z 2011 roku, przeciętna długość dojazdu do pracy w linii prostej wyniosła 46 km, a w niektórych podobszarach (gołdapski, hrubieszowsko-tomaszowski, szczecinecki) sięgała nawet 70–80 km. Jednak jak wskazują eksperci, biorąc pod uwagę relację wynagrodzeń do kosztów dojazdów, dojazdy te nie powinny być dłuższe niż 20–30 km.

Plany

Śleszyński proponuje 10 obszarów wzrostu w Polsce, których wyznaczenie pomogłoby zatrzymać lub ograniczyć negatywne zjawiska, jakie są wskazywane w publikacji. Wśród takich obszarów jest m.in. Dolina Nadwiślańska, czyli teren na linii Kozienice-Puławy-Kraśnik-Stalowa Wola-Tarnobrzeg-Mielec-Rzeszów, który dzięki synergii wielkich, często państwowych przedsiębiorstw oraz dzięki aktywizacji SSE Mielec i części Doliny Lotniczej może stać się istotnym ośrodkiem przemysłu wysokich technologii, zwłaszcza lotniczego i elektronicznego. Innym potencjalnym biegunem wzrostu mogłaby być według Śleszyńskiego Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, nazwana w publikacji Mazurskim Klastrem Technologiczno–Turystycznym. Dzięki wykorzystaniu  zalet wysokiej jakości środowiska, a ponadto „sentymentu turystycznego” mieszkańców metropolii warszawskiej obszar ten mógłby stać się dogodny dla lokalizacji „czystych” przemysłów elektroniczno-informatycznych, podobnie jak ma to miejsce w tzw. dolinach krzemowych.

Oprócz tego profesor z PAN proponuje zmianę modelu  administracyjno-terytorialnego. Jako propozycja sugerowane są dwa warianty:  zwiększenie liczby województw przy likwidacji powiatów lub zmniejszenie liczby województw przy zwiększeniu wielkości powiatów i zmniejszeniu ich liczby do 100–150.

Raport dostępny online (tutaj) oraz na stronie Klubu Jagielońskiego (tutaj)
Przemysław Śleszyński – Polska średnich miast. Założenia i koncepcja deglomeracji w Polsce

[ezcol_1half][/ezcol_1half] [ezcol_1half_end][/ezcol_1half_end]

---

---

[ezcol_1fifth] [/ezcol_1fifth][ezcol_3fifth]

[/ezcol_3fifth][ezcol_1fifth_end] [/ezcol_1fifth_end]

Możliwość komentowania została wyłączona.