https://doi.org/10.51733/opm.2023.24

Autorzy: A. Sobala-Gwosdz, Piotr Czakon, Krzysztof Gwosdz, Katarzyna Hetmańczyk, Karolina Piech

Raport w punktach

• Zauważalna jest silna koncentracja innowacyjności w największych polskich ośrodkach metropolitalnych, przede wszystkim w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (głównie w Katowicach i Gliwicach), Poznaniu, Trójmieście i Łodzi. Szczecin i Lublin natomiast plasują się na dalszych miejscach.
• Możemy zauważyć wyraźny podział największych polskich miast na ośrodki o wysokiej i znacznie niższej gęstości wskaźników potencjału innowacji. Te drugie obejmują postindustrialne obszary metropolitalne GZM i Łodzi, które przeszły po 1989 r. proces głębokiej zmiany strukturalnej, a także niemal wszystkie miasta regionalne.
• W Polsce istnieje kilka ośrodków o populacji na poziomie około 200 tys. mieszkańców, które można określić jako technopolie. Są to centra wyróżniające się działalnością w obszarze zaawansowanej technologii. Należą do nich Rzeszów, Bielsko-Biała, Gliwice i Gdynia. Dodatkowo, w kontekście koncentracji cyfrowych przedsiębiorców, jako „nowe wyspy innowacji” wyłaniają się dwa największe miasta Polski wschodniej: Lublin i Białystok.
• Czynniki, które można uznać za niezbędne dla powstania wysokiego potencjału innowacyjnego w ośrodkach średniej i dużej wielkości, to: koncentracja przedsiębiorstw średniej i wysokiej techniki, obecność odpowiednich zasobów kapitału ludzkiego oraz instytucje generujące i wspierające innowacje, takie jak szkoły wyższe, instytuty badawcze, parki naukowo-technologiczne.
• Potencjał innowacyjny miast średnich i małych zależy przede wszystkim od ich przestrzenno-funkcjonalnych relacji z najbliższą metropolią. Miasta o charakterze aglomeracyjnym, które są częścią funkcjonalnych obszarów ośrodków regionalnych, a zwłaszcza metropolii ponadregionalnych, zdecydowanie wyprzedzają pozostałe. Jest to wynik pozytywnych efektów rozprzestrzeniania się impulsów innowacyjnych. Po drugie, wyraźnie wyróżniają się miasta, w których działa duża firma przemysłowa lub inna wyspecjalizowana jednostka reprezentująca innowacyjne działania.
• Niezależnie od swojej pozycji w hierarchii osadniczej i położenia geograficznego, miasta z wysokim potencjałem innowacyjnym charakteryzują się aktywnymi organizacjami na swoim terenie. Pełnią one rolę pasa transmisyjnego, który łączy środowisko lokalne z ponadregionalnym, a najlepiej z międzynarodowym, efektywnie rozsiewając wiedzę wśród lokalnych interesariuszy. Wysoka pozycja dwóch miast średnich – Mielca i Puław – potwierdza skuteczność tych mechanizmów.
• Trajektorie rozwoju dużych i średnich miast w Polsce, które nie są siedzibami województw, w ciągu ostatnich 30 lat pokazują, że warunki do stworzenia silnego ośrodka innowacji były dla nich niekorzystne.
• Średnie miasta w Polsce nie muszą ograniczać się do rozwijania się poprzez naśladownictwo, prowadzenie działalności o niskim potencjale innowacyjnym i konkurowanie jedynie poprzez koszty. Te miasta powinny skupić swoje działania promocyjne wokół przedsięwzięć innowacyjnych, zwłaszcza w zakresie innowacji społecznych. Wcześniejsze badania dotyczące miast średnich ujawniły wiele niestandardowych rozwiązań, które samorządy i lokalne organizacje wprowadziły w zakresie wsparcia przedsiębiorczości, polityki proinwestycyjnej, zatrzymania i przyciągnięcia talentów, realizacji projektów PPP, dostarczania usług publicznych i innych działań. Przykłady dobrych praktyk można m.in. znaleźć w Płocku, Wałbrzychu, Tarnowie, Pile, Nysie, Legnicy, Koszalinie, Krośnie, Elblągu i Nowym Sączu.
• Aktualna sytuacja i krótkoterminowe trendy nie pozwalają na jednoznaczne określenie, czy nadal dominować będą ekonomiczne siły skupiające działalność innowacyjną w kilkunastu miastach, czy też obserwować będziemy trendy związane z dekoncentracją, a nawet kontrurbanizacją działalności innowacyjnej, co pozwoli na rozwój nowych przestrzeni innowacji poza liderami zidentyfikowanymi w niniejszym raporcie. W dużym stopniu zależeć to będzie od fazy rozwoju polskiej gospodarki w najbliższych kilkudziesięciu latach. Jeżeli dojdzie do umocnienia i przyspieszenia rozwoju gospodarczego, to ze względu na potrzebę konkurowania z innymi silnymi ośrodkami w zakresie innowacyjności, wzrośnie innowacyjność miast ponadregionalnych. Te miasta są na chwilę obecną w stanie nie tylko implementować nowe innowacje, ale i same je generować. Miasta niższego szczebla w hierarchii nadal potrzebują wzmocnienia, przede wszystkim kapitału ludzkiego i instytucjonalnego, co pozwoliłoby na większą absorpcję efektów rozprzestrzeniania generowanych przez metropolie ponadregionalne i stanowiłoby solidniejszą bazę dla innowacji.

Literatura

Adamski W., 2017, Historia informatyki PZL Mielec 1960–2014, [w:] M. Noga, J.S. Nowak (red.), Polska Informatyka – wizje i trudne początki, Polskie Towarzystwo Informatyczne, Warszawa, 207–250.
Adler P., Florida R., 2021, The rise of urban tech: how innovations for cities come from cities, Regional Studies, 55(10–11), 1787–1800. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1962520
Almeida P., Kogut B., 1999, Localization of knowledge and the mobility of engineers in regional networks, Management Science, 45(7), 905–917.
Arthur B., 1989, Competing technologies, increasing returns, and lock-in by historical small events, Economic Journal, 99 (394), 116. https://doi.org/10.2307/2234208
Balland P.A., Boschma R., 2021, Mapping the potentials of regions in Europe to contribute to new knowledge production in Industry 4.0 technologies, Regional Studies, 55(10–11), 1652–1666. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1900557
Baron M., 2016, Open innovation in old industrial regions. Does old mean closed?, The International Society for Professional Innovation Management Conference Proceedings, 1–9. Dostępne na: https://www.proquest.com/conference-papers-proceedings/open-innovation-old-industrial-regions-does-mean/docview/1803692383/se-2?accountid=11664 [data dostępu: 25.05.2023].
Bathelt H., Glückler J., 2012, Wirtschaftsgeographie, Ulmer, Stuttgart.
Bathelt H., Malmberg A., Maskell P., 2004, Clusters and knowledge: local buzz, global pipelines and the process of knowledge creation, Progress in Human Geography, 28(1), 31–56.
Bean C., 2016, Independent Review of UK Economic Statistics, Skarb Państwa Jego Królewskiej Mości, Biuro Gabinetu. Dostępne na: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/507081/2904936_Bean_Review_Web_Accessible.pdf [data dostępu: 02.10.2023].
Bendyk E., 2020, W Polsce, czyli wszędzie: rzecz o upadku i przyszłości świata, Wydawnictwo Polityka, Warszawa.
Benko G., 1993, Geografia Technopolii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Biernacki W., Dej M., Domański B., Działek J., Gwosdz K., Guzik R., Huculak M., Jana, K., Jarczewski W., Sobala-Gwosdz A., 2012, Znaczenie projektów realizowanych w ramach RPO WP dla rozwoju miast województwa podkarpackiego, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Rzeszów.
Borowicz A., Kostyra M., Dzierżanowski M., Szultka S., Wandałowski M., 2016, Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2016, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk.
Borowy M., Mażewska M., Rudawska J., 2021, Innowacyjność i internacjonalizacja przedsiębiorstw działających w polskich parkach i inkubatorach technologicznych w kontekście wyzwań Przemysłu 4.0, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Boschma R. A., 1997, New industries and windows of locational opportunity. A long-term analysis of Belgium, Erdkunde, 51(1), 12–22. https://doi.org/10.3112/erdkunde.1997.01.02
Bukowski P., 2019, How history matters for student performance. Lessons from the partitions of Poland, Journal of Comparative Economics, 47, 136–175.
Busch H. C., Mühl C., Fuchs M., Fromhold-Eisebith M., 2021, Digital urban production: How does Industry 4.0 reconfigure productive value creation in urban contexts?, Regional Studies, 55(10–11), 1801–1815. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1957460
Cabrita M., Cabrita C., Matos F., Muñoz Dueñas M. P., 2015, Entrepreneurship capital and regional development: a perspective based on intellectual capital, [w:] R. Baptista, J. Leitão (red.), Entrepreneurship capital and regional development: a perspective based on intellectual capital, Springer, 15–28.
Capello R., Lenzi C., 2021, 4.0 Technologies and the rise of new islands of innovation in European regions, Regional Studies, 55(10–11), 1724–1737. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1964698
Castaldi C., Frenken K., Los B., 2015, Related variety, unrelated variety and technological breakthroughs: An analysis of US state-level patenting, Regional Studies, 49(5), 767–781.
Castellacci F., 2008, Technological paradigms, regimes and trajectories: Manufacturing and service industries in a new taxonomy of sectoral patterns of innovation, Research Policy, 37(6–7), 978–994. https://doi.org/10.1016/j.respol.2008.03.011
Castells M., 2007, Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Chiarello F., Trivelli L., Bonaccorsi A., Fantoni G., 2018, Extracting and mapping industry 4.0 technologies using Wikipedia, Computers in Industry, 100/2018, 244–257.
Computerworld TOP200. Polski Rynek Teleinformatyczny, 2021, International Data Group Poland, Warszawa.
Corradini C., Santini E., Vecciolini C., 2021, The geography of Industry 4.0 technologies across European regions, Regional Studies, 55(10–11), 1667–1680. https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1884216
Czakon W., 2012, Sieci w zarządzaniu strategicznym, Wolters Kluwer, Warszawa.
DiChristina M., Meyerson B., 2022, 10 Najbardziej obiecujących innowacji 2021, Świat Nauki, 1, 35–45.
Domański B., 2005, Transnational corporations and the post-socialist economy: learning the ropes and forging new relationships in contemporary Poland, [w:] C. Alvstam, E. Schamp (red.), Linking Industries Across the World: Processes of Global Networking, Aldershot Ashgate, Farnham, 147–172.
Domański B., 2015, Współczesne procesy przemian regionalnych przemysłu Polski, Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG, 29(4), 40–53.
Domański B., 2019, Społeczny wymiar rozwoju polskich regionów, [w:] A. Olechnicka, M. Herbst (red.), Równość czy efektywność rozwoju. Eseje inspirowane dorobkiem naukowym Grzegorza Gorzelaka, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 152–165.
Domański B., 2021, Sprawiedliwość społeczna a przestrzenne zróżnicowanie rozwoju społeczno-gospodarczego Polski – kilka refleksji dyskusyjnych, Studia Regionalne i Lokalne, 2(84), 109–116.
Drucker P., 1992, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Dutton E., van der Linden D., Lynnc R., 2016, The negative Flynn Effect: A systematic literature review, Intelligence, 59, 163–169.
Dyer J. H., Gregersen H.B., Christensen C. M., 2011, The innovator’s DNA: Mastering the five skills of disruptive innovators, Harvard Business Review Press, Cambridge.
Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2013–2015, 2016, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Dziemianowicz W., Charkiewicz J. (red.), 2016, Miasta województwa podkarpackiego – perspektywy rozwoju, Szczecin.
European Innovation Scoreboard, 2021, Komisja Europejska. Dostępne na: https://ec.europa.eu/docsroom/documents/46013 [data dostępu: 25.05.2023].
Fassio C., Nathan M., 2020, Exploring Industry 4.0 production in Sweden, [w:] L. de Propris, D. Bailey (red.), Industry 4.0 and Regional Transformations, Routledge, Oxon–Nowy Jork, 133–151.
Florida R., 2002, The rise of the creative class, Basic Books, Nowy Jork.
Frangenheim A., Trippl M., Chlebna C., 2020, Beyond the single path view: Interpath dynamics in regional contexts, Economic Geography, 96(1), 31–51. https://doi.org/10.1080/00130095.2019.1685378
Frontczak K., Sobala-Gwosdz A., Gruszecka-Spychała K., 2021, Program międzynarodowego rozwoju potencjału polskiego R&D, Rekomendacja Kongresu Polityki Miejskiej 2021. Dostępne na: G.02-4_ROZWIĄZANIE.pdf (kongres.miasta.pl) [data dostępu 15.08.2022].
Gądecki J., Piziak B., 2022, Przestrzenie kreatywno-warsztatowe. Makerspace’y, fab laby i warsztaty w przestrzeniach polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Galar R., 2007, The path dependency and path creation concepts related in terms of evolutionary adaptations, [w:] P. Jakubowska, A. Kukliński, P. Żuber (red.), The Europe of European Regions, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 190–201.
Galbraith J. K., 1979, Ekonomia a cele społeczne, PWN, Warszawa.
Giersberg D., 2014, Warsztat kreatywności na miarę XXI wieku. Dostępne na: https://www.goethe.de/ins/pl/de/index.html [data dostępu: 15.02.2022].
Global Innovation Index 2021: Tracking Innovation through the COVID-19 Crisis, 2021, World Intellectual Property Organisation.
Götz M., Jankowska B., 2017, Clusters and Industry 4.0 – do they fit together?, European Planning Studies, 25(9), 1633–1653. https://doi.org/10.1080/09654313.2017.1327037
Gracel J., Łebkowski P., 2018, Concept of Industry 4.0-Related Manufacturing Technology Maturity Model (ManuTech Maturity Model – MTMM), Decision Making in Manufacturing and Services, 1–2, 17–31.
Griliches Z., 1990, Patent statistics as economic indicators: a survey, J. Econ Lit, 28(4), 1661–1707.
Gumiński M., Huet M., Kwiatkowska M., Majda P., Orczykowska M., Pajor M., Rozkrut D., 2020, Wypracowanie metodologii oraz badanie stopnia dostosowania wybranych przedsiębiorstw do wymogów gospodarczych, jakie stawia czwarta fala rewolucji przemysłowej (Przemysł 4.0), Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Guzik R., 2004, Przestrzenne zróżnicowanie potencjału innowacyjnego w Polsce, [w:] M. Górzyński, R. Woodward (red.), Innowacyjność polskiej gospodarki, Zeszyty Innowacyjne, 2, 33–36.
Guzik R., Biernacki W., Działek J., Gwosdz K., Kocaj A., Kołoś A., Panecka-Niepsuj M., Sobala-Gwosdz A., Sykała Ł., Wiedermann K., 2015, Analiza relacji funkcjonalno-przestrzennych między ośrodkami miejskimi i ich otoczeniem w województwie pomorskim, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk.
Gwosdz K., Domański B., 2015, Czynniki sukcesu kreatywnej destrukcji gospodarki Bielska-Białej, [w:] M. Soja, A. Zborowski (red.), Miasto w badaniach geografów, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2, 57–75.
Gwosdz K., Domański B., Działek J., Gałka J., Guzik R., Kocaj A., Kołoś A., Puchalski Ł., Świgost A., Woźniak-Vecchie R., 2019a, Kapitał społeczny w metropoliach. Współczesny stan badan i aktualne trendy badawcze, Departament Zrównoważonego Rozwoju, Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego, Kraków.
Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Czakon P., 2021, Poziom i dynamika rozwoju gospodarczego na obszarze GZM z uwzględnieniem funkcji metropolitalnych, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Gwosdz K., Sobala-Gwosdz A., Hetmańczyk K., 2022, Cyfrowi przedsiębiorcy przemysłu 4.0 w przestrzeni Polski, Przegląd Geograficzny, 94(3), 327–349. https://doi.org/10.7163/PrzG.2022.3.3
Hansen H. K., Winther L., 2014, Regional development and the impact of the public sector in Denmark: Employment growth and human capital, Geografisk Tidsskrift–Danish Journal of Geography, 114, 156–168.
Harris P. J., 2015, Identifying Science and Technology Businesses in Official Statistics, Office for National Statistics, Londyn. Dostępne na: https://www.ons.gov.uk/businessindustryandtrade/business/businessinnovation/articles/londonanalysis/2015-02-13/2015-02-13 [data dostępu 15.08.2022].
Highlights from OECD innovation indicators 2019, 2020, OECD data.
Hoover E. M., Vernon R., 1959, Anatomy of a metropolis, Harvard University Press, Cambridge.
Huebner J., 2005, A possible declining trend for worldwide innovation, Technological Forecasting & Social Change, 72, 980–986.
Innovation Cities™, 2023, Index 2022–2023: Global 500 World’s Most Innovative Cities. Dostępne na: https://innovation-cities.com/worlds-most-innovative-cities-2022-2023-city-rankings/26453 [data dostępu: 29.12.2023].
Ioannous S., Wójcik D., 2021a, Finance and growth nexus: An international analysis across cities, Urban Studies, 58(1), 223–242.
Ioannous S., Wójcik D., 2021b, Finance, globalisation and urban primacy, Economic Geography, 97(1), 34–65.
Jacobs J., 1969, The economy of cities, Vintage.
Jałowiecki B., 2010, Społeczne wytwarzanie przestrzeni, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Jarczewski W., Gwosdz K., 2007, Du declin a une reconversion reussie. Le cas de Mielec (Pologne), [w:] F. Chignier-Riboulon, N. Semmoud (red.), Nouvelle attractivité des territoires et engagement des acteurs, Presses Universitaires Blaise-Pascal, Clermont-Ferrand, 51–62.
Klepper S., 2002, Firm survival and the evolution of oligopoly, Rand Journal of Econmics, 33(1), 37–61.
Kogler B., 2021, The digital transformation of SMEs – challenges and opportunities, TO3 Online Thematic Workshop. Dostępne na: https://www.interregeurope.eu/fileadmin/user_upload/plp_uploads/events/Webinars/2021_E-workshop_Digital_transition_of_European_SMEs/Presentation_Koelmel.pdf [data dostępu: 15.02.2022].
Kryński P., 2020, Smart City w przestrzeni informacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Krzysztofek K., Szczepański M. S., 2005, Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Lafuente E., Vaillant Y., Vendrell-Herrero F., 2019, Territorial servitization and the manufacturing renaissance in knowledge-based economies, Regional Studies, 53(3), 313–319.
Landry Ch., 2013, Kreatywne miasto: zestaw narzędzi dla miejskich innowatorów, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Lange O., 1973, Innowacje, [w:] O. Lange, Dzieła. T. 1: Kapitalizm, Polska Akademia Nauk, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Lee K. F., 2018, AI superpowers: China, Silicon Valley and the new world order, Houghton Mifflin Harcourt, Boston.
Low S.A., Isserman A. M., 2015, Where are the innovative entrepreneurs? Identifying innovative industries and measuring innovative entrepreneurship, International Regional Science Review, 38(2), 171–201.
Maillat D., Lecoq B., Nemeti F., Pfister M., 1994, Technology district and innovation: the case of the Swiss Jura Arc, Regional Studies, 29(3), 251–263.
Majer A., 2010, Socjologia i przestrzeń miejska, PWN, Warszawa.
Malecki E. J., 2014, The geography of innovation, [w:] M. M. Fischer, P. Nijkamp (red.), Handbook of Regional Science, Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-23430-9_22
Markowicz I., 2008, „Demografia” firm – analiza zmian w populacji firm w Polsce, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, 2, 175–185.
Marlet G. A., van Woerkens C., 2004, Skills and creativity in a cross–section of Dutch Cities, Discussion Paper Series, Tjalling C. Koopmans Research Institute, 04 (29).
Matyja R., 2021, Miejski grunt: 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Wydawnictwo Karakter, Kraków.
Mażewska M., Bąkowski A., Rudawska J. (red.), 2021, Ośrodki innowacji i przedsiębiorczość w Polsce. Raport z badania 2021, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Poznań.
Mazzucato M., 2016, Przedsiębiorcze państwo: obalić mit o relacji sektora publicznego i prywatnego, Wydawnictwo Ekonomiczne Heterodox, Poznań.
Micek G., Gwosdz K., Kwiatkowski T., Panecka-Niepsuj M., 2017, Nowe branże gospodarki w Krakowie: czynniki i mechanizmy rozwoju, Studia Ekonomiczne, 320, 18–45.
Micek G., Piziak B., 2017, Wpływ bliskości międzyorganizacyjnej na rozwój usług IT w Krakowie i na Górnym Śląsku, Studia Ekonomiczne, 320, 107–128.
Micek G., Gwosdz K., Kocaj A., Sobala-Gwosdz A., Świgost-Kapocsi A., 2022, The role of critical conjunctures in regional path creation: a study of Industry 4.0 in the Silesia region, Regional Studies, Regional Science, 9(1), 23–44. https://doi.org/10.1080/21681376.2021.2017337
Micek G., Pietrzko M., Fiedeń Ł., 2022, Czasowo-przestrzenna ewolucja i czynniki kształtujące rozmieszczenie przemysłu wysokiej techniki w polskich gminach, Prace Geograficzne, 167, 91–117. https://doi.org/10.4467/20833113PG.22.009.16222
Morris R., Penido M, 2014, How did Silicon Valley become Silicon Valley? Three surprising lessons for other cities and regions, Endeavor Insight. Dostępne na: https://endeavor.org.tr/wp-content/uploads/2016/01/How-SV-became-SV.pdf [data dostępu: 25.05.2023].
Musiał G., Chrzanowski I.H., 2018, Schumpeter – Lange – Galbraith. Innowacje w teorii i praktyce, Studia Ekonomiczne, 362, 40–58.
Nauka i technika w 2020 roku, 2022, Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa–Szczecin.
Neffke F., Henning M., Boschma R., 2011, How do regions diversify over time? Industry relatedness and the development of new growth paths in regions, Economic Geography, 87(3), 237–265. https://doi.org/10.1111/j.1944-8287.2011.01121.x
Nowak P., 2013, Innowacyjność w gospodarce światowej na przykładzie Unii Europejskiej, [w:] J. Pach, D. Murzyn (red.), Przemiany w gospodarce światowej. Wybrane aspekty, Prace Monograficzne, 683, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków.
Nowakowska A., 2011, Regionalny wymiar procesów innowacji, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2017, 2017, OECD data.
Organisation for economic co-operation and development, 2003, OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2003, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Paryż.
Orliński W., 20–21.07.2019, Zwolniliśmy inżynierów, zezłomowaliśmy rakiety, wyrzuciliśmy schematy. Już nie polecimy w kosmos, Gazeta Wyborcza.
Ozawa T., 2005, Institutions, industrial upgrading, and economic performance in Japan: The ‘flying-geese ‘paradigm of catch-up growth, Edward Elgar Publishing.
Palmen L., Baron M., 2020, Raport z badania dotyczącego analizy potrzeb w zakresie kluczowych kompetencji MŚP w województwie śląskim według Przemysłu 4.0 oraz oceny poziomu gotowości do Przemysłu 4.0 w zakresie zasobów w przedsiębiorstwach, instytucjach otoczenia biznesu i instytucjach badawczo-rozwojowych, opracowanie w ramach projektu „40Ready – Strengthening SME capacity to engage in Industry 4.0” na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, InnoCo sp. z o.o, Gliwice.
Peneder M., 2008, Firm entry and turnover: The nexus with profitability and growth, Small Business Economics, 30, 327–44.
Podręcznik Oslo. Zalecenia dotyczące pozyskiwania, prezentowania i wykorzystywania danych z zakresu innowacji, 2023, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Regional Innovation Scoreboard, 2023, Komisja Europejska.
Renski H., 2009, New firm entry, survival, and growth in the United States, Journal of the American Planning Association, 75(1), 60–77. https://doi.org/10.1080/01944360802558424
Rosling H., 2018, Factfulness. Dlaczego świat jest lepszy niż myślimy, czyli jak stereotypy zastąpić realną wiedzą, Media Rodzina, Poznań.
Schumpeter J., 1960, Teoria rozwoju gospodarczego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Schwab K., Sala–i–Martín X. (red.), 2016, The global competitiveness report 2015–2016, World Economic Forum, Genewa.
Scott A. J., Storper M., 1987, High technology industry and regional development: A theoretical critique and reconstruction, International Social Science Journal, 112, 215–232.
Sendler U., 2016, Potencjalny hit eksportowy Made in Germany. Możliwości, jakie daje nam Przemysł 4.0, [w:] Wyprzedzajmy swoją epokę, Müller – Die lila Logistics AG, Besigheim-Ottmarsheim.
Siłka P., 2010, Przykład indeksu potencjału innowacyjnego dla wybranych miast Polski, [w]: Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Procesy transformacji przemysłu w regionalnych i krajowych układach przestrzennych, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Akademia Pedagogiczna w Krakowie, Warszawa–Kraków, 15, 185–196.
Skowroński M., 2017, Sektor nowoczesnych usług biznesowych jako nowa branża gospodarki miasta na przykładzie Katowic, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 320, 129–139.
Słownik Języka Polskiego PWN, 2022, Hasło: innowacja. Dostępne na: https://sjp.pwn.pl/sjp/innowacja; 2561627.html [data dostępu: 09.02.2022].
Sobala-Gwosdz A., 2023, Pozycja miast jako ośrodków centralnych, Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków. https://doi.org/10.51733/opm.2022.04
Starzyńska D., 2017, Źródła finansowania nakładów na działalność innowacyjną małych i średnich przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce, Annales Oeconomia. Sectio H, 51(6), 443–452.
Szalavetz A., 2020, Digital entrepreneurs in factory economies, [w:] J. Drahokoupil (red.), The challenge of digital transformation in the automotive industry: Jobs, upgrading, and the prospects for development, Europejski Instytut Związków Zawodowych, Brussels, 107–124.
Szczepański M. S., Bierwiaczonek K., 2013, Miejskość i innowacyjność – próba analizy socjologicznej, [w:] M. S. Szczepański, K. Bierwiaczonek, K. Wojtasik (red.), Miejskość i duch innowacyjności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 11–34.
Sztompka P., 2004, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85(2), 173–197.
Śleszyński P., 2019, Aktualizacja delimitacji miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze (powiększających dystans rozwojowy), IGiPZ PAN, Warszawa. Dostępne na: https://www.gov.pl/attachment/5c7a04a5-ab22–49e4-a6a1-e874ede01445 [data dostępu: 25.05.2023].
Śleszyński P., Wiedermann K., 2020, Studium szacunku liczby i struktury pracujących oraz bazy ekonomicznej miast w Polsce, Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 34, 184–205.
The future of work after COVID-19, 18.02.2021, McKinsey Global Institute. Dostępne na: https://www.mckinsey.com/featured-insights/future-of-work/the-future-of-work-after-covid-19 [data dostępu: 17.03.2022].
The World Ahead 2022, 2021, The Economist, 93–98.
Tkocz J., 2008, Podstawy geografii społeczno-ekonomicznej. Wykład teoretyczny, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Turowski J., 2000, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Węcławowicz G., 2007, Geografia społeczna miast. Uwarunkowania społeczno-przestrzenne, PWN, Warszawa.
What is Industry 4.0 and how did we get here?, 20.08.2020. Dostępne na: https://www.youtube.com/watch?v=ttfMEXGdh1s [data dostępu: 25.05.2023].
Wojnar K., Małochleb K., Spatial patterns and location factors of collaborative spaces in Poland. Warsaw case study, III Transdyscyplinarna Konferencja Badań nad Miejscem Pracy TWR 2022.
Wojtasik K., 2013, Transfer technologii jako nowe oblicze innowacyjności: szkic teoretyczny, [w:] M. S. Szczepański, K. Bierwiaczonek, K. Wojtasik (red.), Miejskość i duch innowacyjności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 132–147.
World Bank, 2017, Trouble in the making? The future of manufacturing-led development, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju/Bank Światowy. Dostępne na: https://doi.org/10.1596/978-1-4648-1174-6 [data dostępu: 02.10.2023].
Wpływ polityki spójności na rozwój społeczno-gospodarczy Polski i regionów w latach 2004–2020, 2022, Wydział Analiz, Krajowe Obserwatorium Terytorialne, Departament Strategii, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, Warszawa.