Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2023.01

Raport w punktach

• Suburbanizacja jest procesem znanym i opisywanym w literaturze przedmiotu od ponad 50 lat, obecnym w miastach na całym świecie – także na terenie Europy Środkowo-Wschodniej.
• Ze względu na wielowymiarowość zjawiska suburbanizacji do jego badania stosuje się wiele metod. W niniejszym raporcie wykorzystaliśmy analizę skali i intensywności budownictwa mieszkaniowego i niemieszkaniowego w strefach podmiejskich.
• Na potrzeby badania wyznaczyliśmy 260 regionów miejskich dla miast powyżej 10 tys. mieszkańców, obejmujących rdzeń miejski i strefę podmiejską.
• W latach 2013–2020 w Polsce oddano do użytkowania blisko 1 360 tys. mieszkań w nowych budynkach mieszkalnych, z czego 713 tys. w budynkach wielorodzinnych i 647 tys. w jednorodzinnych.
• Głównym dostarczycielem mieszkań w Polsce jest ciągle rosnący sektor deweloperski, którego udział w ogóle oddanych do użytkowania lokali mieszkalnych w latach 2013–2020 wzrósł z 45,3% do 64,6%.
• Nowe budownictwo deweloperskie oraz nowe jednorodzinne budownictwo indywidualne odpowiadają za blisko 95% ogółu inwestycji mieszkaniowych zrealizowanych w latach 2013–2020, podczas gdy na sektor publiczny przypada jedynie niespełna 4%.
• W latach 2013–2020 w Polsce oddano do użytku 184,1 tys. nowych budynków niemieszkalnych o łącznej kubaturze 758,8 mln m3 oraz całkowitej powierzchni użytkowej równej 106,8 mln m2.
• Pod względem liczby nowych i rozbudowanych obiektów niemieszkalnych największy udział mają budynki gospodarstw rolnych, garaże, budynki handlowo-usługowe i magazynowe, jednak pod względem kubatury dominują inwestycje magazynowe i przemysłowe.
• Aktywność budowlana, wyrażana średnioroczną liczbą mieszkań oddanych do użytkowania w nowych budynkach mieszkalnych na 10 tys. ludności w latach 2013–2020, jest silnie zróżnicowana przestrzennie – średnia dla kraju wynosi 44,2, jednak na najaktywniejszych obszarach budowlanych wartość tego wskaźnika wynosi więcej niż 100, a na najsłabszych – nie przekracza 10.
• Poziom aktywności budowlanej przekraczający 100 oddanych mieszkań na 10 tys. mieszkańców odnotowano w strefach podmiejskich Olsztyna, Wrocławia, Trójmiasta i Poznania, co świadczy o szczególnej intensywności procesu suburbanizacji na tych obszarach.
• Udział mieszkań w nowych budynkach (oddanych w latach 2013–2020) w ogóle wszystkich mieszkań w 2020 r. w skali kraju wyniósł nieco ponad 9%, natomiast w strefach podmiejskich największych ośrodków był znacząco wyższy i wynosił blisko 16%.
• Spośród 15 jednostek terytorialnych o największych wartościach wskaźnika, w których mieszkania w nowych budynkach stanowiły przeszło 1/3 ogółu zasobów mieszkaniowych w 2020 r., aż 13 to gminy wiejskie położone w regionach miejskich dużych miast.
• W coraz większym stopniu w sąsiedztwie polskich miast obserwujemy systematyczny rozwój budownictwa deweloperskiego, przy czym widoczne jest zróżnicowanie regionalnie – mniejszy udział budownictwa deweloperskiego odnotowaliśmy w gminach wschodniej i centralnej Polski, a większy w Polsce południowo-zachodniej oraz zachodniej i północnej.
• W latach 2013–2020 tylko w 473 polskich gminach oddano do użytku mieszkania budownictwa publicznego. Przeważały wśród nich ośrodki rdzeniowe regionów miejskich średnich miast oraz kilka gmin leżących w strefach podmiejskich dużych miast Polski.
• Mieszkania wybudowane systemem deweloperskim dominują w strukturze niemal wszystkich regionów miejskich dużych miast, jednak w ponad 70% regionów miejskich – głównie małych i średnich miast – przeważają nowe mieszkania budownictwa indywidualnego.
• W granicach wyznaczonych regionów miejskich powstało ponad 88% ogółu inwestycji niemieszkaniowych w Polsce mierzonych kubaturą, a w granicach samych stref podmiejskich – przeszło 32%, co odpowiada 226,5 mln m3.
• Największą skalą inwestycji niemieszkaniowych wyróżniają się strefy podmiejskie Poznania, Warszawy i Wrocławia, a największy udział w każdej z nich mają inwestycje przemysłowo-magazynowe, co wpisuje się w ogólną prawidłowość dotyczącą wszystkich stref podmiejskich w Polsce.
• Inwestycje niemieszkaniowe w regionach miejskich w większym stopniu koncentrują się w ich ośrodkach rdzeniowych (64,7% ogółu) niż w strefach podmiejskich, jednak w przypadku 59 wyznaczonych regionów to strefy podmiejskie charakteryzują się większą skalą tych inwestycji. Wśród dużych miast były to regiony Poznania (66,7% inwestycji niemieszkaniowych w regionie ulokowanych w strefie podmiejskiej), Wrocławia (61,4%) i Rzeszowa (52%).
• Intensywność inwestycji niemieszkaniowych w strefach podmiejskich jest pozytywnie skorelowana z wielkością miasta rdzeniowego – im większe miasto rdzeniowe, tym więcej inwestycji niemieszkaniowych w strefie podmiejskiej.
• Intensywność budownictwa niemieszkaniowego istotnie różnicuje się w zależności od rodzaju i charakteru inwestycji. Inwestycje przemysłowe i magazynowe rozwijają się głównie w strefach podmiejskich, natomiast inwestycje biurowe i handlowo-usługowe są lokalizowane przede wszystkim w ośrodkach rdzeniowych.
• Strefy podmiejskie w Polsce są dość wyraźnie zróżnicowane pod względem relacji intensywności rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz niemieszkaniowego. Wysokiej aktywności budownictwa mieszkaniowego nie zawsze towarzyszy wysoka intensywność inwestycji niemieszkaniowych i odwrotnie.

Literatura

Bański J., 2012, Problematyka definicji i zasięgu przestrzennego obszarów wiejskich i stref podmiejskich, Acta Scientiarum Polonorum Administratio Locorum, 11 (3), 5–15.
Beim M., 2009, Modelowanie procesu suburbanizacji w aglomeracji poznańskiej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Berentsen W., Roosaare J., Samara P. J., 2000, Suburbanisation and landscape change in Connecticut: Repetition of the patterns in Estonia and Elsewhere in Central Europe, [w:] U. Mander, R.H.G. Jongman (red.), Landscape Perspectives of Land Use Changes, WIT Press, Ann Arbour, 131–166, za: Miczyńska-Kowalska M., 2019, Suburbanizacja strefy podmiejskiej Lublina, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 106 (1), 72–86.
Berry B.J.L., Goodwin C.A., Lake, R.W., Smith, K.B., 1976, Attitudes toward integration: The role of status in community response to racial change, [w:] B. Schwartz (red.), The changing face of the suburbs, University of Chicago Press, Chicago, 221–264.
Berry M., Jackson J., Johnson L., Kerkin K., Winter I., 1995, The Social Production of Outer Suburbia: A Study of Melbourne’s Northern and North-Western Fringe, AHRF Project No. 196, Australian Housing and Urban Research Institute, Melbourne.
Bourne L., 1996, Reinventing the suburbs: old myths and new realities, Progress in Planning, 46 (3), 163–184.
Burgess, E.W., 1967, The growth of the city: An introduction to a research project [w:] R.E. Park, E.W. Burgess (red.), The city, University of Chicago Press, Chicago, 47–62.
Buxton M., 2014, The expanding urban fringe: impacts on peri-urban areas, Melbourne, Australia, [w:] B. Maheshwari, R. Purohit, H. Malano, V.P. Singh, P. Amerasinghe (red.), The Security of Water, Food, Energy and Liveability of Cities: Challenges and Opportunities for Peri-Urban Futures, Springer, Dordrecht, za: Liu Z., Robinson G., 2016, Residential development in the peri-urban fringe: The example of Adelaide, South Australia, Land Use Policy, 57, 179–192.
Chabot G., 1948, Les villes. Aperçu de géographie humaine, Armand Colin, Paryż, za: Hudzik I., 2005, Strefa podmiejska – zarys problemu, Zarządzanie Publiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1/2005, 147–158.
Dear M., 2004, The Los Angeles School of Urbanism: an intellectual history, Urban Geography, 24, 493–509.
Dear M., Dahmann N., 2008, Urban politics and the Los Angeles School of Urbanism, Urban Affairs Review, 44, 266–279.
Dziewoński K., 1987, Strefa podmiejska – próba ujęcia teoretycznego, Przegląd Geograficzny, 59 (1–2), 55–63.
European Conference of Ministers responsible for Regional/Spatial Planning (CEMAT), 2007, Spatial Development Glossary, Council of Europe Publishing, Strasbourg.
Fesenmaier D., Goodchild M., Morrison S., 1979, The spatial structure of the rural-urban fringe: a multivariate approach, Canadian Geographer, 23 (3), 255–265.
Flynn M.S., 2006, Suburban Typologies Historical Examples and Alternatives, praca magisterska obroniona na Uniwersytecie Montrealskim, Library and Archives Canada, Ottawa.
Ford T., 1999, Understanding Population Growth in the Peri-Urban Region, International Journal of Population Geography, 5, 297–311.
Gant R.L., Robinson G.M., Fazal S., 2011, Land use change in the ‘edgelands’: Policies and pressures in London’s rural-urban fringe, Land Use Policy 28 (1), 266–279, za: Liu Z., Robinson G., 2016, Residential development in the peri-urban fringe: The example of Adelaide, South Australia, Land Use Policy, 57, 179–192.
Garreau J., 1991, Edge City: Life on the New Frontier, Anchor Books, Nowy Jork.
Gonda-Soroczyńska E., 2009, Przemiany strefy podmiejskiej Wrocławia w ostatnim dziesięcioleciu, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, 4, 149–165.
Guest A.M., 1984, The city, [w:] M. Micklin, H.M. Choldin (red.), Sociological human ecology. Contemporary Issues And Applications, Routledge, Nowy Jork, 277–322.
Hamel, P., Keil, R, 2016, Governance in an emerging suburban world, Cadernos Metrópole, 18, 647–670.
Harasimowicz A., 2019, Procesy urbanizacji w strefie zewnętrznej Białegostoku, Optimum Economic Studies, 3 (97), 125–150.
Heffner K., 2016, Proces suburbanizacji a polityka miejska w Polsce, [w:] T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 75–110.
Hwang S.S., Murdock S.H., 1998, Toward an Integrated Ecological-Sociological Theory of Suburbanization, [w:] M. Micklin, D.L. Poston (red.), Continuities in Sociological Human Ecology, Springer, Boston, 269–282.
Hudzik I., 2005, Strefa podmiejska – zarys problemu, Zarządzanie Publiczne, 1/2005, 147–158.
Jancz A., 2016, Suburbanizacja a sytuacja mieszkaniowa w aglomeracji poznańskiej, Świat Nieruchomości, 95, 53–60.
Jurek J., 1991, Zmiany struktury społecznoekonomicznej wsi w strefie podmiejskiej Poznania (Geografia, 52), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Kurek S., Gałka J., Wójtowicz M., 2014, Wpływ suburbanizacji na przemiany wybranych struktur demograficznych i powiązań funkcjonalno-przestrzennych w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków.
Lang R., Knox P., 2009, The new metropolis: rethinking megalopolis, Regional Studies, 436, 789–802.
Lisowski A., Grochowski M., 2008, Procesy suburbanizacji. Uwarunkowania, formy i konsekwencje, [w:] K. Saganowski, M. Zagrzejewska-Fiedorowicz, P. Żuber (red.), Ekspertyzy do Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 217–280.
Lisowski A., Mantey D., Wilk W., 2014, Lessons from Warsaw The Lack of Coordinated Planning and Its Impacts on Urban Sprawl, [w:] K. Stanilov, L. Sýkora (red.), Confronting Suburbanization: Urban Decentralization in Postsocialist Central and Eastern Europe, Wiley Blackwell, Chichester, 225–255.
Liszewski S., 1987, Strefa podmiejska jako przedmiot badań geograficznych. Próba syntezy, Przegląd Geograficzny, 59 (1–2), 65–79.
Masotti, L.H., 1973, Prologue: suburbia reconsidered–myth and counter-myth, [w:] L.H. Masotti, J.K. Hadden (red.), The Urbanization of the Suburbs, Sage, Londyn, 15–22.
Massey D.S, Denton N.A, The Dimensions of Residential Segregation, Social Forces, 67 (2), 281–315.
Matlovič R., Ira V., Szczyrba Z., 2001, Procesy transformacyjne struktury przestrzennej miast postkomunistycznych (na przykładzie Pragi, Bratysławy, Ołomuńca oraz Preszowa), [w:] I. Jażdżewska (red.), Miasto postsocjalistyczne – organizacja przestrzeni miejskiej i jej przemiany, XIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Uniwersytet Łódzki, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, 10–11.
Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2015, Krajowa Polityka Miejska 2023, dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dn. 20 października 2015 r., Warszawa.
Mongin O., 2008, Le local, l’état et la politique urbaine, Esprit, 2, 56–59, za: Hamel, P., Keil R., 2016, Governance in an emerging suburban world, Cadernos Metrópole, 18, 647–670.
Nicolaides B., Wiese A. (red.), 2006, The suburb reader, Routledge, Londyn.
Palak M., 2016, Nowe oblicza przedmieść. Socjologiczne studium suburbanizacji w Polsce na przykładzie Rzeszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, 12.
Park R.E., 1967, The urban community as a spatial pattern and a moral order, [w:] R.H. Turner (red.), Robert Park on social control and collective behaviour, University of Chicago Press, Chicago, 55–68.
Phelps N., Wood A., 2011, The New Post-suburban Politics?, Urban Studies, 48, 2591–2610.
Pryor R., 1968, Defining the Rural-Urban Fringe, Social Forces, 47 (2), 202–215, za: Bański J., 2012, Problematyka definicji i zasięgu przestrzennego obszarów wiejskich i stref podmiejskich, Acta Scientiarum Polonorum Administratio Locorum, 11 (3), 5–15.
Rada Ministrów, 2017, Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dn. 14 lutego 2017 r., Warszawa.
Rodehaver M.W., 1946, The Rural-Urban Fringe: An Interstitial Area, niepublikowana rozprawa doktorska obroniona na Wydziale Geografii Uniwersytetu Wisconsin, za: Fesenmaier D., Goodchild M., Morrison S., 1979, The spatial structure of the rural-urban fringe: a multivariate approach, Canadian Geographer, 23 (3), 255–265.
Serafin P., 2016, Rozlewanie się miast na przykładzie Nowego Sącza w województwie małopolskim, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 443, 204–219.
Solarek K., 2013, Struktura przestrzenna strefy podmiejskiej Warszawy, Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Seria Architektura, 13, 7–283, za: Tokajuk J., 2017, Delimitacja granic miasta i strefy podmiejskiej Białegostoku, Architecturae et Artibus, 9 (2), 46–57.
Stanilov K., Sýkora L. (red.), 2014, Confronting Suburbanization: Urban Decentralization in Postsocialist Central and Eastern Europe, Wiley Blackwell, Chichester.
Stillwell J., Rees P., Boden P. (red.), 1992, Migration Processes and Patterns: Volume 2 – Population Redistribution in the United Kingdom, Belhaven Press, London.
Śleszyński P., 2006, Demograficzny wymiar procesów suburbanizacji w Polsce po 1989 roku, [w:] S. Kozłowski (red.), Żywiołowe rozprzestrzenianie się miast. Narastający problem aglomeracji miejskich w Polsce (Studia nad zrównoważonym rozwojem, 2) Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Katedra Ochrony Środowiska, Polska Akademia Nauk, Komitet „Człowiek i Środowisko” przy Prezydium PAN, Białystok–Lublin–Warszawa.
Śleszyński P., 2013, Delimitacja Miejskich Obszarów Funkcjonalnych stolic województw, Przegląd Geograficzny, 85 (2), 173–197.
Śleszyński P., 2015, Problemy delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych w Polsce, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 29, 37–53.
Teaford J., 1997, Post-suburbia: Governmentand Politics in the Edge Cities, Johns Hopkins University Press, Baltimore.