Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2023.10

Raport w punktach

• Cele badawcze niniejszego opracowania to: 1) identyfikacja standardów tworzenia przestrzeni publicznych w miastach; 2) ocena jakości inwestycji lokalizowanych w przestrzeniach centralnych i śródmiejskich (na obszarach rewitalizacji); 3) scharakteryzowanie wybranych dokumentów z badanych miast pod kątem odniesień do jakości przestrzeni publicznej; 4) zaproponowanie optymalnej drogi realizacji inwestycji, której rezultatem będzie przestrzeń publiczna wysokiej jakości.
• Na nasze zapytanie o dokumenty wyznaczające standardy tworzenia przestrzeni publicznych odpowiedziało ponad 95% badanych miast. Z tego jednak niemal wszystkie miasta bądź nie przyjęły standardów, o które pytaliśmy, bądź odpowiadały niezgodnie z zadanym pytaniem. Finalnie można powiedzieć, że jedynie 22 miasta (3,9% ogółu) tego rodzaju dokumenty (które nie są obowiązkowe) zadeklarowało. Niektóre z nich to dokumenty metropolitalne, zatem najpewniej rzeczywista liczba miast, w których standardy funkcjonują, jest większa.
• Z wizytami studyjnymi wybraliśmy się w sumie do 14 miast, w których po 2015 r. na obszarze rewitalizacji zrealizowano inwestycję ukierunkowaną na przestrzeń publiczną. Spośród nich 7 posiadało standardy, a kolejne 7 nie (zgodnie z udzieloną na zapytanie odpowiedzią oraz uzupełnieniem w trybie wtórnej weryfikacji).
• Ocena badanych przestrzeni publicznych w obu grupach miast nie ujawnia istotnych różnic, jeśli chodzi o ich jakość w świetle przygotowanego przez nas narzędzia. Nieznacznie lepiej wypadają badane przestrzenie w miastach, które nie przyjęły standardów. Miasta bez standardów średnio uzyskały 19,9 punktów, a te ze standardami 19,3 na 24 możliwe.
• Wśród badanych przypadków z miast posiadających standardy znajdziemy przestrzenie, które zebrały najmniej punktów (13,5 na 24 możliwe we Wrocławiu), pośród tych z miast bez standardów znajdziemy na przykład inwestycje w przestrzeniach publicznych ze Słupska czy Katowic, które zostały ocenione na aż 22 punkty.
• Świadome i dobrze zaplanowane prace mające na celu stworzenie wysokiej jakości przestrzeni publicznej wymagają udziału wszystkich uczestników – nie tylko w formie klasycznej partycypacji społecznej, ale przede wszystkim obecności w całym procesie projektowym i wykonawczym kluczowych aktorów instytucjonalnych.
• Oceniając jakość przestrzeni publicznej, należy wziąć pod uwagę nie tylko występowanie (lub nie) badanych cech, ale także pełnione przez nią funkcje, które wynikają z położenia w układzie sąsiadujących przestrzeni publicznych.
• Ważne miejsce w dyskursie publicystycznym i eksperckim zajmuje dziś problem „betonozy” (Mencwel 2020). Nie pytaliśmy o niego bezpośrednio w badaniach, ale był on wielokrotnie przywoływany w rozmowach – samorządowcy sami czuli potrzebę poruszenia tego tematu, jakby wyprzedzająco ustosunkowując się do zarzutów, które z naszej strony wcale nie padały.
• W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę na wciąż nierozwiązane kwestie związane z infrastrukturą podziemną. Często właśnie nierozpoznana sytuacja sieci należących do różnych gestorów podawana była jako powód uniemożliwiający wykonanie nasadzeń na obszarze nowej inwestycji. Kolejnymi są nastroje społeczne oraz funkcja obszaru – w miastach mniejszych lub średniej wielkości wciąż pokutuje przekonanie, że zamknięcie obszaru dla ruchu kołowego czy zaplanowanie nasadzeń utrudniających go odbije się negatywnie na przedsiębiorcach, którzy prowadzą swoje punkty handlowo-usługowe na obszarze nowych inwestycji.
• „Długi rozbieg” i odpowiednie rozłożenie w czasie etapów wstępnych może pomóc także w przypadku wspomnianej wyżej nierozpoznanej sytuacji w zakresie uzbrojenia podziemnego.
• Przestrzeń publiczna w badanych dokumentach definiowana jest jako obszar bezpieczny i dostępny (w tym dla osób z niepełnosprawnościami), będący przestrzenią integracji i wysokiej jakości życia, uwzględniający również wartości estetyczne i kulturowe będące składnikiem tożsamości miejsca.
• Miasta co do zasady kształtują przestrzenie przyjazne pieszym i osobom z niepełnosprawnościami – mowa o równej i odróżnialnej pod względem funkcji nawierzchni oraz elementach służących osobom z wadami wzroku (takich jak prowadnice czy obniżone krawężniki przy przejściach dla pieszych).
• Niemniej, jeśli idzie o (nieobowiązkowe) standardy realizacji przestrzeni publicznych, znaczna większość miast takich dokumentów nie przyjmuje.
• Fakt posiadania standardów nie współwystępuje z wyższą oceną badanych inwestycji w przestrzeni publicznej – w porównaniu z miastami, które takich standardów nie zadeklarowały

Literatura

Bartoszek A., Gruszczyński L.A., Szczepański M.S., 1997, Miasto i mieszkanie w społecznej świadomości: Katowiczanie o Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.
Bierwiaczonek K., 2016, Społeczne znaczenie miejskich przestrzeni publicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice
Bierwiaczonek K., Nawrocki T., 2012, Teoretyczne spojrzenie na przestrzeń publiczną, [w:] K. Bierwiaczonek, B. Lewicka, T. Nawrocki, Rynki, malle i cmentarze. Przestrzeń publiczna miast śląskich w ujęciu socjologicznym, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków, 23–63.
Carmona M., De Magalhães C., Hammond L., 2008, Public Space. The Management Dimension, Routledge, Taylor and Francis Group, Londyn–Nowy Jork.
Carr S., Francis M., Rivlin L.G., Stone A.M., 1992, Public space, Cambridge University Press, Nowy Jork.
Co to jest prototypowanie, b.d. Dostępne na: https://placorla.szczecin.eu/co-to-jest-prototypowanie [data dostępu: 29.07.2022].
Ercan M.A., 2010, Less Public than Before? Public Space Improvement, [w:] A. Madanipour (red.), Whose Public Space? International Case Studies in Urban Design and Development, Routledge, Londyn, 21–50.
Flusty S., 1994, Building Paranoia. The Proliferation of Interdictory Space and the Erosion of Spatial Justice, Los Angeles Forum for Architecture and Urban Design, West Hollywood.
Jadach-Sepioło A. (red.), 2021, Ewaluacja systemu zarządzania i wdrażania procesów rewitalizacji w Polsce, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków, 75. Dostępne na: https://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2021/04/ewaluacja-systemu-zarzadzania_i_wdrazania_procesow_rewitalizacji_w_polsce_jadach-sepiolo.pdf [data dostępu: 24.04.2023].
Jałowiecki B., 2010, Społeczne wytwarzanie przestrzeni, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Libura H., 1990, Percepcja przestrzeni miejskiej (Rozwój regionalny, rozwój lokalny, samorząd terytorialny, 31), Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Lofland L.H., 1998, The Public Realm. Exploring the City’s Quintessential Social Territory, AldineTransaction, Nowy Brunszwik–Londyn.
Lorens P., 2010, Definiowanie współczesnej przestrzeni publicznej, [w:]: P. Lorens, J. Martyniuk-Pęczek (red.), Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk, 6–20.
Mencwel J., 2020, Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR), 2022, Krajowa Polityka Miejska 2030. Dostępne na: https://www.gov.pl/attachment/01114756-5e93-4607-a616-44d59a24e9d5 [data dostępu: 05.08.2022].
Rzeńca A., Sobol A., Ogórek P. (red.), 2021, Środowisko i adaptacja do zmian klimatu. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa.
Szczepański M.S., 1991, „Miasto socjalistyczne” i świat społeczny jego mieszkańców, Europejski Instytut Rozwoju Lokalnego i Regionalnego, Warszawa. Dostępne na: https://www.euroreg.uw.edu.pl/dane/web_euroreg_publications_files/3679/32._miasto_socjalistyczne_i_wiat_spoeczny_jego_mieszkacw.pdf [data dostępu: 17.06.2021].
Wallis A., 1977, Miasto i przestrzeń, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Wallis A., 1979, Informacja i gwar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Wallis A., 1990, Socjologia przestrzeni, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
Znaniecki F., 1922, Wstęp do socjologii, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Znaniecki F., Ziółkowski J., 1984, Czym jest dla ciebie miasto Poznań? Dwa konkursy: 1928/1964, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.

Akty prawne

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2012 r., poz. 1169).
Uchwała nr XXV/916/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 28 września 2016 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Rewitalizacji miasta Łodzi. Dostępne na: https://rewitalizacja.uml.lodz.pl/files/public/PORTAL_REWITALIZACJA/GPR/Uchwala_ws._przyjecia_Gminnego_Programu_Rewitalizacji__28.09.2016_.pdf [data dostępu: 05.01.2023].
Uchwała nr XXXVIII/1019/21 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 20 maja 2021 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji (Dz. Urz. Woj. 2021.2555). Dostępne na: https://edzienniki.duw.pl/legalact/2021/2555 [data dostępu: 03.01.2022].
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2019 r., poz. 1696).
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. nr 80, poz. 717 ze zm.).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 ze zm.).
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2015, poz. 1777 ze zm.).

Źródła internetowe i inne

BDL GUS, b.d., Ludność ogółem za 2019 (gminy miejskie i obszary miejskie w gminie miejsko-wiejskiej). Dostępne na: https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/podgrup/temat [data dostępu: 06.09.2022].
Brycka-Jaskierska A., 24.01.2021, Zmiany w ruchu i parkowaniu, Radio Elka. Dostępne na: https://elka.pl/content/view/102131/81 [data dostępu: 05.09.2022].
Gawin M., 23.07.2021, Pismo do Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków, sygn. DOZ-KiNK.6521.15.2021.KP. Dostępne na: https://www.funduszedlamazowsza.eu/wp-content/uploads/2021/09/pismo-do-wkz.-zasady-konserwatorskie-ochrona-zabytkowej-zieleni-i-zagospodarowanie-historycznych-ukladow1.pdf [data dostępu: 05.08.2022].
Krakowska odNOWA – przegląd najważniejszych informacji, 11.07.2019, Zarząd Dróg Miasta Krakowa. Dostępne na: https://zdmk.krakow.pl/nasze-dzialania/krakowska-odnowa-przeglad-najwazniejszych-informacji [data dostępu: 05.01.2023]
Ulica Jaracza – rewitalizacja, b.d., Rewitalizacja UML. Dostępne na: https://rewitalizacja.uml.lodz.pl/dzialania/1-okolice-ul-wlokienniczej/ulica-jaracza [data dostępu: 05.01.2023].