Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej

https://doi.org/10.51733/opm.2023.08

Raport w punktach

• Problemem badawczym niniejszego opracowania jest zagadnienie zrównoważonej mobilności miejskiej w postaci, w jakiej występuje w źródłach polityki transportowej polskich miast.
• Przez określenie „polityka transportowa” autorzy rozumieją każdy dokument przyjmowany przez samorządy miejskie w formie uchwał rad gminy, zarządzeń burmistrza lub prezydenta (uprzednio zarządów miasta), który bezpośrednio odnosi się do problemów związanych z transportem i mobilnością.
• Głównym celem niniejszego opracowania jest scharakteryzowanie źródeł i uwarunkowań polityki transportowej na podstawie dokumentów z poziomu europejskiego, krajowego, regionalnego i lokalnego. Poza identyfikacją korpusu takich dokumentów raport przedstawia także autorską propozycję ukazania ich wzajemnych powiązań oraz hierarchizacji.
• Samorządy zostały zapytane o przyjęcie polityki mobilności, planu transportowego, planu zrównoważonej mobilności, polityki parkingowej i innych dokumentów, które biorą za punkt odniesienia mobilność zrównoważoną.
• Paradygmat ten jest w ostatnim czasie dominujący, jeśli chodzi o formułowanie celów polityki, zmierzających zazwyczaj do redukcji niepożądanych skutków rozpowszechnienia mobilności indywidualnej.
• Należy zauważyć, że „polityka transportowa” w sensie prawnym nie istnieje, zatem sprawy transportowe obecne są także w dokumentach, które w nazwie nie wskazują na problemy mobilności miejskiej, co de facto oznacza rozproszenie tej problematyki.
• W polskim systemie prawnym brakuje definicji polityki transportowej samorządów gminnych. Samorządy zobligowane są do sporządzania szeregu dokumentów walnie wpływających na politykę transportową, jednakże nie mają obowiązku prowadzenia samej polityki transportowej.
• Ani identyfikacja dokumentów służących polityce transportowej nie jest rzeczą prostą, ani wyniki takich poszukiwań nie są jednoznaczne. Zagadnienie to bowiem pojawia się w wielu dokumentach nieposiadających w nazwie słowa „transport”, a w praktyce mających na politykę transportową wpływ większy niż wszelkie konkretne polityki.
• Część dokumentów funkcjonujących w miastach ma charakter warunkowy (samorządy są zobligowane sporządzić je w określonych sytuacjach, np. przy ubieganiu się o wsparcie unijne), inne natomiast znajdują zastosowanie wyłącznie w przypadku wybranych samorządów (np. analiza kosztów i korzyści wprowadzenia autobusów zeroemisyjnych jako dokument obowiązujący wyłącznie samorządy spełniające kryterium ludnościowe).
• Lokalna polityka mobilności – prowadzona na szczeblu gminy – uwarunkowana jest silnie przez kontekst europejski, postanowienia dokumentów strategicznych szczebla krajowego oraz działania regionalne.
• Choć nie można rozpatrywać zewnętrznych strategii w kategoriach bodźca stymulującego aktywność lokalną w sferze kształtowania mobilności, to jednak ewentualne podejmowanie działań lokalnych niejako automatycznie musi wpisywać się w ramy określone dokumentami wyższego szczebla.
• Poziom miejski jest najbardziej właściwy do implementowania idei zrównoważonej mobilności, ponieważ łączy w sobie problemy wynikające z wysokiego stopnia zainwestowania przestrzeni, dużą różnorodność aktywności społeczno-gospodarczej oraz potencjał generowania poczucia wspólnoty mieszkańców.
• Niezmiernie istotne w zakresie polityki mobilności jest wyposażenie jednostek samorządu terytorialnego w uprawnienia do podejmowania współpracy (Rozdział 7 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; Rozdział 7 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym). • Samorządowe dokumenty transportowe można podzielić na akty prawa miejscowego (jedynym jest plan transportowy), akty kierownictwa wewnętrznego oraz pozostałe. Do tych ostatnich należą te służące pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego, mające jasno określić cele, jakie beneficjent chce osiągnąć.
• Do najważniejszych dokumentów kształtujących lokalną politykę mobilności należy zaliczyć: strategię rozwoju miasta, budżet i wieloletnią prognozę finansową, plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego oraz strategię rozwoju elektromobilności.
• Kluczowym dokumentem definiującym kierunki rozwoju miasta jest strategia. Tym samym ma ona charakter nadrzędny względem planu zrównoważonej mobilności miejskiej, który powinien być jej dokumentem wykonawczym.
• Sytuacja, w której podczas przystępowania do sporządzania planu obowiązująca strategia nie uwzględnia zagadnień związanych ze zrównoważoną mobilnością, w pewnym stopniu obniży rangę polityki zrównoważonej mobilności miejskiej, jednak nie przekreśla możliwości jej opracowania, przyjęcia i późniejszego skutecznego wdrożenia.

Literatura

Banister D., 2005, Unsustainable Transport: City Transport in the New Century, Routledge, Londyn.
Beim M., Błażeczek A., Dąbrowska A., Dębiak P., Olczyk A., 2019, Badania dostępności publicznego transportu zbiorowego w podregionie pilskim, Prace Komisji Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 22 (4), 95–118.
Chyba A., Starowicz W., 2000, Wybrane aspekty kształtowania systemu transportowego regionu i zarządzania nim, Zeszyty Naukowo-Techniczne Oddziału SITK w Krakowie, 77, 239–254.
Dydkowski G., Tomanek R., 1995, Strategia przekształceń komunikacji miejskiej w aglomeracji katowickiej, Transport Miejski, 1, 5–6.
Hyła M., 2023, Polityka rowerowa polskich miast, Badania Obserwatorium Polityki Miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Kozak M., 2016, Zintegrowane Inwestycje Terytorialne jako eksperyment, Studia Regionalne i Lokalne, 3, 50–69.
Łada M., 2015, Integracja taryfowa w obszarach metropolitarnych jako istotny element kształtowania oferty transportu zbiorowego w miastach, referat wygłoszony na konferencji organizowanej w dn. 23–24 kwietnia 2015 r. – Konferencja Kół Naukowych Transportu KoKoNaT, Zakład Systemów Komunikacyjnych, Politechnika Krakowska. Dostępne na: https://wilis.pg.edu.pl/documents/2336321/48297370/Maciej-%C5%81ada-Integracja-taryfowa-w-obszarach-metropolitalnych-jako-istotny-element-kszta%C5%82towania-oferty-transportu-zbiorowego-w-miastach.pdf [data dostępu: 31.10.2022].
Mazur B., 2016, Integracja taryfowo-biletowa transportu miejskiego i kolei jako element kompleksowej integracji systemów transportowych, Biuletyn Komunikacji Miejskiej, 139, 44–58.
Molecki B., Sienkiel M., 2005, Preferencje dla komunikacji zbiorowej w teorii i praktyce, Transport Miejski i Regionalny, 1, 29–32.
Moreno C., 2020, Vie urbaine et proximité à l’heure du COVID-19?, Éditions de l’Observatoire, Paryż.
Rupprecht Consult (red.), 2019, Guidelines for Developing and Implementing a Sustainable Urban Mobility Plan, Second Edition. Dostępne na: https://www.eltis.org/sites/default/files/sump_guidelines_2019_interactive_document_1.pdf [data dostępu: 8.11.2022].
Štraub D., Pistelok P., 2022, Mobilność współdzielona. Sposoby zarządzania hulajnogami elektrycznymi w miastach na prawach powiatu, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Beim M., 2021, Teoretyczne podstawy koncepcji miasta piętnastominutowego w kontekście debaty o związkach planowania przestrzennego i polityki transportowej, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 24 (1), 57–63.

Źródła internetowe

Hyła M., 2021, Nowelizacja ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, Krajowa Polityka Miejska 2030, karta rozwiązania. Dostępne na: https://obserwatorium.miasta.pl/aktualizacja-kpm-wyzwania-i-rozwiazania/mobilnosc-wyzwania-i-rozwiazania [data dostępu: 17.03.2023].
Lubaś M., 14.04.2021., Narzędzia wspierające mikromobilność, Krajowa Polityka Miejska 2030: Karta rozwiązania. Dostępne na: https://obserwatorium.miasta.pl/aktualizacja-kpm-wyzwania-i-rozwiazania/mobilnosc-wyzwania-i-rozwiazania [data dostępu: 17.03.2023]
Rower cargo dla mieszkańców, b.d., Mobilna Gdynia. Dostępne na: https://mobilnagdynia.pl/rowercargo [data dostępu: 19.02.2023].
Rozkłady autobusowe, b.d., Koleje Małopolskie. Dostępne na: https://www.kolejemalopolskie.com.pl/pl/rozklad-jazdy/rozklady-autobusowe [data dostępu: 17.03.2023]
Sustainable Transport System, SUMP Glossary, 28.05.2019, Eltis. The Urban Mobility Observatory. Dostępne na: https://www.eltis.org/glossary/sustainable-transport-system [data dostępu: 31.01.2023].
Naukowcy z PAN: Polacy są zbyt mało aktywni fizycznie, 27.02.2021, Naukawpolsce.pl. Dostępne na: https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C86614%2Cnaukowcy-z-pan-polacy-sa-zbyt-malo-aktywni-fizycznie.html [data dostępu: 6.01.2023].
BDL GUS, https://bdl.stat.gov.pl/bdl/start [data dostępu: 24.08.2022]
Akty prawne i akty kierownictwa wewnętrznego
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm.).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006. (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 347/320). Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2013/1303/oj/pol [data dostępu: 13.01.2023].
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1300/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Funduszu Spójności i uchylające Rozporządzenie (WE) nr 1084/2006 (Dz. Urz. UE seria L 347/281z dnia 20.12.2013 z późn. zm.)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1301/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i przepisów szczególnych dotyczących celu „Inwestycje na rzecz zatrudnienia” oraz w sprawie uchylenia rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 (Dz. Urz. UE seria L 347/289 z dnia 20.12.2013 z późn. zm.)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej (Dz. Urz. UE seria L 231/159 z dnia 30.06.2021
Ministerstwo Środowiska, 2015, Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, Warszawa. Dostępne na: https://bip.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/bip/strategie_plany_programy/Wytyczne_do_programow_ochrony_srodowiska_wersja_zatwierdzona_02_09_2015_grafik.pdf [data dostępu: 31.10.2022].
Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2018, Program rządowy „Dostępność Plus” 2018–2025, Warszawa. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/97063/Program_Dostepnosc_Plus.pdf [data dostępu: 11.01.2023].
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, 2022, Krajowa Polityka Miejska 2030. Uchwała nr 136 Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2022 r. w sprawie przyjęcia Krajowej Polityki Miejskiej 2030 (Dz.U. z 2022 r. poz. 746).
Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2040 r. (MP 2021, poz. 264).
Uchwała nr 67 Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2019 r. w sprawie przyjęcia „Polityki ekologicznej państwa 2030 – strategii rozwoju w obszarze środowiska i gospodarki wodnej” (M.P. 2019, poz. 794).
Rozporządzenie Ministra Aktywów Państwowych z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania oraz sposobu rozliczania wsparcia udzielonego ze środków Funduszu Niskoemisyjnego Transportu (Dz.U. z 2019 r. poz. 2538).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. z 2002 r. nr 100 poz. 908).
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2011 nr 117 poz. 684).
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku, 2019. Uchwała nr 105 Rady Ministrów z dnia 24 września 2019 r. w sprawie przyjęcia „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku” (MP 2019, poz. 1054). Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20190001054 [data dostępu: 31.10.2022].
Strategia Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.). Uchwała nr 6 Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2013 r. (MP 2013, poz. 75). Dostępne na: https://monitorpolski.gov.pl/MP/2013/75 [data dostępu: 12.01.2023].
Uchwała nr 277/2008 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie przyjęcia strategii ponadregionalnej „Master Plan dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku”.
Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 317 ze zm.).
Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2011 r. nr 5, poz. 13 ze zm.)
Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 1985 r. nr 14, poz. 60 ze zm.).
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz U. z 2023 r. poz. 225).
Ustawa z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2003 r. nr 200, poz. 1953).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. nr 62 poz. 627, ze zm.).
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. nr 80, poz. 717 ze zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym. (Dz.U. z 1997 r. nr 98, poz. 602 ze zm.).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 988 ze zm).
Uchwała nr LXX/468/93 Rady Miasta Krakowa z dnia 8 stycznia 1993 r. w sprawie przyjęcia zasad polityki transportowej dla Krakowa. Dostępne na: https://www.bip.krakow.pl/_inc/rada/uchwaly/show_pdf.php?id=3809 [data dostępu: 31.01.2023].
Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących (Dz.U. z 2018 r., poz. 1496).
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. nr 91, poz. 578 ze zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 1356).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 1693).
Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1045 ze zm.).
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2015 r., poz. 1777 – w brzmieniu pierwotnym oraz ze zm.).
Założenia polityki terytorialnej województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2014-–2020. Załącznik do uchwały nr 7/238/18 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21.02.2018. Dostępne na: https://www.kujawsko-pomorskie.pl/pliki/2018/planowanie/20180705_uchwala/zalacznik_zalozenia.pdf [data dostępu: 12.01.2023].
Obwieszczenie Wojewody Śląskiego z dnia 29 marca 2017 r. w sprawie ogłoszenia statutu Beskidzkiego Związku Powiatowo-Gminnego z siedzibą w Bielsku-Białej (Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2017 r., poz. 1925).
Obwieszczenie Wojewody Tarnowskiego z dn. 15 lipca 1992 r. w sprawie ogłoszenia statutu związku komunalnego (Dz. Urz. Woj. Tarnowskiego z 1992 r., nr 4 poz. 91).
Obwieszczenie Wojewody Pomorskiego z dnia 5 marca 2012 r. w sprawie ogłoszenia informacji o wyrejestrowaniu Związku Celowego Powiatów Lęborskiego i Słupskiego z siedzibą w Lęborku z rejestru związków powiatów (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego z 2012 r., poz. 1143).
Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1045).
Uchwała nr VI/39/15 Rady Miejskiej Wodzisławia Śląskiego z dnia 25 lutego 2015 r. w sprawie przyjęcia „Planu gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Wodzisławia Śląskiego”.
Obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 15 kwietnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2022 r., poz. 1225).
Uchwała nr XVI/128/15 Rady Miejskiej w Głogowie z dnia 24 listopada 2015 r. w sprawie ustalenia strefy płatnego parkowania, opłat za postój pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie płatnego parkowania oraz sposobu ich pobierania. Dostępne na: https://glogow.bip.info.pl/dokument_druk.php?iddok=3665&idmp=375&r= [data dostępu: 22.02.2023].
Uchwała nr XVIII/431/07 Rady Miasta Gdańska z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańska. Dostępne na: https://www.brg.gda.pl/studium-uwarunkowan-i-kierunkow-zagospodarowania-przestrzennego-miasta-gdanska [data dostępu: 22.02.2023].
Komisja Europejska, 28.03.2011, Białą Księga. Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu – dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu. [KOM (2011) 144 wersja ostateczna]. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0144&from=PL [data dostępu: 31.10.2022].
Komisja Europejska, 17.12.2013, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: „Wspólne dążenie do osiągnięcia konkurencyjnej i zasobooszczędnej mobilności w miastach” [COM (2013) 913 final]. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:82155e82-67ca-11e3-a7e4-01aa75ed71a1.0003.01/DOC_1&format=PDF [data dostępu: 31.10.2022].
Zarządzenie nr 20/2/2017 Prezydenta Miasta Lublin z dnia 9 lutego 2017 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania oraz sposobu wdrażania dokumentu „Lubelskie Standardy Piesze. Kierunki rozwoju ruchu pieszego w Lublinie”.
Komisja Europejska, 11.12.2019, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. „Europejski Zielony Ład” [COM (2019) 640 final]. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:b828d165-1c22-11ea-8c1f-01aa75ed71a1.0016.02/DOC_1&format=PDF [data dostępu: 31.10.2021]
Komisja Europejska, 9.12.2020, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności – europejski transport na drodze ku przyszłości” [COM (2020) 789 final]. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:5e601657-3b06-11eb-b27b-01aa75ed71a1.0013.02/DOC_1&format=PDF [data dostępu: 31.10.2021].
Komisja Europejska, 14.07.2021, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Gotowi na 55”: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej [COM (2021) 550 final]. Dostępne onlinnae: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52021DC0550&from=PL [data dostępu: 31.10.2021].
Komisja Europejska 14.12.2021, Komunikat Komisji Do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Nowe unijne ramy mobilności miejskiej” z 14 grudnia 2021 r. [COM (2021) 811 końcowy].

Inne

„Łódzka Kolej Aglomeracyjna” sp. z o.o., b.d., Warunki oferty pozataryfowej Bilet Zintegrowany ŁKA + PKS (obowiązujące od 1 stycznia 2023 roku). Dostępne na: https://lka.lodzkie.pl/_data/Dokumenty/Taryfa/2023/oferta-Bilet_ZintegrowanyLKA%2BPKS_obowiazujaca_od_1_stycznia_2023r..pdf (data dostępu: 17.03.2023).